Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái của Hà Nội khá phong phú và đa dạng. Thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, giao dịch quốc tế và an ninh quốc phòng của cả nước. Hà Nội có vị thế địa lý đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của vùng đồng bằng sông Hồng và của nước ta. Cũng như nhiều tỉnh thành khác, Hà Nội cũng đang gặp phải những vấn đề môi trường bức xúc do thiên tai: úng ngập, thoái hóa đất, ô nhiễm môi trường…

 

Hiện nay và trong tương lai vài thập kỷ tới là thời kỳ phát triển và gia tăng mạnh mẽ của Hà Nội để xứng với tầm vóc thủ đô của một nước công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì thế đã đặt ra nhiều vấn đề cấp bách phải được xem xét, xử lý, khắc phục, phòng ngừa kịp thời trong sử dụng hợp lý điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Do đó muốn phát triển bền vững cần phải nhận thức sâu sắc những quy luật cơ bản của thiên nhiên và dự báo về biến động của nó, Bộ Khoa học và Công nghệ, UBND thành phố Hà Nội và Chương trình nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước KX.09 đã giao cho Viện Địa lý chủ trì đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu phân tích, đánh giá điều kiện tự nhiên, địa lý, môi trường góp phần định hướng phát triển không gian của thủ đô Hà Nội trong nửa đầu thế kỷ XXI” mã số KX.09.01. Nội dung báo cáo tổng quan tập hợp các kết quả nghiên cứu của tập thể 88 cán bộ nghiên cứu khoa học thuộc 8 cơ quan Trung ương thực hiện trong 3 năm từ 2005-2007, bổ sung thêm các tư liệu thực tế của các sơ, ban, ngành của Hà Nội.

 

 

Nội dung cuốn sách gồm 6 chương:

 

Chương I. Đặc điểm điều kiện tự nhiên lãnh thổ Hà Nội: Vị trí địa lý, cấu trúc địa chất, địa hình, đặc điểm địa mạo, khí hậu – thủy văn, địa chất thủy văn, đặc điểm địa chất công trình, thổ nhưỡng, sinh vật và cảnh quan sinh thái.

 

Chương II. Tổng quan quá trình biến đổi điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường: Nghiên cứu khôi phục mạng lưới sông cổ và biến đổi lòng dẫn sông Hồng qua các thời kỳ, biến đổi các điều kiện tự nhiên (khí hậu, thủy văn, nguồn nước).

 

Chương III. Đánh giá các tiềm năng, lợi thế và hạn chế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường: Phân tích, đánh giátiềm năng, lợi thế và các hạn chế; các tai biến địa lý, vấn đề biến đổi lòng dẫn sông Hồng, khả năng xói sạt bờ sông.

 

Chương IV. Đề xuất định hướng và các giải pháp khai thác hợp lý lãnh thổ: Dự báo biến đổi điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, môi trường, đề xuất định hướng và các giải pháp sử dụng hợp lý điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường; đề xuất cơ chế, chính sách và giải pháp sử dụng hợp lý tài nguyên, bảo vệ môi trường.

Chương V. Định hướng phát triển không gian của thủ đô Hà Nội: Phân tích, đánh giá biến đổi không gian lãnh thổ Thăng Long – Hà Nội qua các thời kỳ (thời tiền Thăng Long, thời Thăng Long, thời Hà Nội và một số giai đoạn quy hoạch của Hà Nội), đưa ra các luận cứ khoa học, các định hướng phát triển không gian của thủ đô Hà Nội và phụ cận đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2050.

 

Chương VI. Xây dựng cơ sở dữ liệu tổng hợp về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường lãnh thổ Hà Nội: Hệ thông tin địa lý, nghiên cứu ứng dụng các chương trình GIS thành lập cơ sở dữ liệu hệ thông tin địa lý thành phố Hà Nội, khái quát một số chương trình GIS sẽ ứng dụng, xây dựng cơ sở dữ liệu hệ thông tin địa lý về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, môi trường Hà Nội.

 

Hà Nội nằm ở trung tâm đồng bằng Bắc Bộ, có điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên khá đa dạng với vị thế địa lý quan trọng về kinh tế - chính trị - an ninh – quốc phòng không những của Bắc Bộ mà còn đối với cả nước. Hiện nay, quá trình đô thị hóa tác động mạnh mẽ khiến cho một số nguồn tài nguyên bị khai thác cạn kiệt nhanh chóng, môi trường bị ô nhiễm và suy thoái nặng nề, cân bằng sinh thái tự nhiên bị phá vỡ. Đó là những rào cản lớn đối với quy hoạch tổng thể khai thác, sử dụng lãnh thổ theo hướng phát triển bền vững.

 

Có thể thấy, cuốn sách “Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường trong định hướng phát triển không gian thủ đô Hà Nội” của TS. Đỗ Xuân Sâm và cộng sự đã đi sâu phân tích, đánh giá tổng hợp các yếu tố tự nhiên, tổng quát hóa quá trình biến đổi điều kiện tự nhiên và môi trường. Đặc biệt tập trung vào nghiên cứu khôi phục mạng lưới sông cổ và biến đổi dòng dẫn sông Hồng qua các thời kỳ, đánh giá những hoạt động của các yếu tố ngoại sinh, yếu tố nội sinh, tác động của con người tới quá trình phát triển địa hình ở đới động vật ven sông Hồng có ý nghĩa quan trọng đối với định hướng phát triển không gian thủ đô trong tương lai; đánh giá các tiềm năng, lợi thế và hạn chế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi trường lãnh thổ Hà Nội; dự báo tải lượng gây ô nhiễm nước mặt đến năm 2020, nhu cầu dùng nước, trữ lượng khai thác và trị số hạ thấp mực nước đến năm 2020, xu thế biến đổi đa dạng sinh học ở Hà Nội.