Có thể nói, khi nghiên cứu về mảnh đất Thăng Long - Hà Nội sẽ là một thiếu sót rất lớn nếu chúng ta chỉ đề cập chuyên sâu cho mảng xã hội mà ít hoặc không chú ý đến vấn đề địa chất, địa mạo và các tài nguyên liên quan đến nó mà chúng ta vẫn hàng ngày đang khai thác, sử dụng. Tại sao lại nói như vậy? Tất cả chúng ta đều thấy một thực tế rất sinh động rằng: Trong quá trình khai thác, sử dụng một địa bàn lãnh thổ nhất định thì khía cạnh địa chất, địa mạo và các tài nguyên liên quan là cơ sở rất quan trọng, góp phần định hướng, giúp chúng ta có chính sách sử dụng hợp lý, lâu dài, an toàn và tiết kiệm nhất. Và cũng là thiếu sót nếu những người đã, đang và sẽ khai thác các nguồn tài nguyên hiện nay không có một cái nhìn, một cách hiểu đúng đắn về đặc điểm cấu tạo địa chất, địa hình, tài nguyên… vì nó sẽ để lại những hậu quả khôn lường không những cho hiện tại mà còn cả tương lai nữa.
Trăn trở với thực tế đó, PGS.TS Vũ Văn Phái và các cộng sự được sự ủng hộ tạo điều kiện của các cơ quan chức năng, từ những ý kiến đóng góp quý báu của các nhà khoa học hàng đầu trong cả nước trên lĩnh vực này đã biên soạn cuốn “Hà Nội - Địa chất, địa mạo và tài nguyên liên quan”. Trải qua quá trình lao động miệt mài và nghiêm túc, trên cơ sở sưu tầm và xử lý các nguồn tư liệu về địa chất, địa mạo và tài nguyên thiên nhiên liên quan trên địa bàn Hà Nội (sau mở rộng), các tác giả đã chọn lọc những tư liệu điển hình, sắp xếp, trình bày một cách hợp lý và logic trong cuốn sách, định hình cho độc giả những nét cơ bản nhất trong tiến trình hình thành, phát triển cấu tạo địa chất, địa hình - cảnh quan và hệ thống các tài nguyên liên quan, định hướng sử dụng phù hợp với nhu cầu con người gắn với bảo vệ, sử dụng lâu dài, tiết kiệm.
Cuốn sách ngoài phần mở đầu và kết luận, bao gồm 5 chương được trình bày trên cơ sở của sự kế thừa, biện chứng lẫn nhau giữa nội dung của từng chương. Qua đó, chúng ta thấy được địa chất, địa mạo Thăng Long - Hà Nội ngày nay là thành quả của quá trình vận động, phát triển, tiến hoá không ngừng qua các giai đoạn cấu tạo địa chất khác nhau kéo dài hàng tỷ năm, hình thành những loại địa hình đa dạng với các kiểu khí hậu, thủy văn, vi sinh vật và sự sống của con người trên đó.
Cùng với quá trình đó, các hoạt động địa chất, địa mạo trên vùng đất Hà Nội đã tạo ra một hệ thống tài nguyên hết sức đa dạng và phong phú, từ các loại vật liệu xây dựng, mạch nước ngầm và địa hình, tài nguyên khoáng sản… Đây đều là những nguồn tài nguyên không tái tạo. Không những vậy, do biến động khắc nghiệt của điều kiện tự nhiên và các hoạt động khai thác chưa hợp lý của con người nên hiện trạng địa chất, địa mạo và tài nguyên liên quan có những diễn biến hết sức phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng tới cảnh quan, cuộc sống của con người. Đặc biệt, khi trình độ khoa học kỹ thuật công nghệ cao bùng nổ như hiện nay thì nhu cầu sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên tăng đột biến sẽ dẫn đến tình trạng khan hiếm, cạn kiệt nguồn nguyên liệu, tài nguyên. Điều quan trọng hơn nữa, các tác giả bước đầu mạnh dạn đưa ra những gợi ý và định hướng sử dụng tài nguyên thiên nhiên của Hà Nội một cách hợp lý, khoa học, tiết kiệm và bền vững; qua đó, hạn chế những rủi ro, thiệt hại do hiện tượng tai biến thiên nhiên gây ra… Đây là một trong những yếu tố rất quan trọng nằm trong chiến lược phát triển bền vững Hà Nội trên cơ sở những đặc điểm địa chất, địa mạo và những nguồn tài nguyên hiện tại và trong tương lai.
Cách tiếp cận đề tài rất khoa học, lối thể hiện cô đọng, súc tích, văn phong chuẩn mực góp phần diễn giải những kiến thức tưởng khô khan nhưng lại cuốn hút người đọc tìm hiểu và khám phá. Cuốn sách không những là nguồn tư liệu, tài liệu nghiên cứu quý giá đối với đội ngũ các nhà nghiên cứu, nhà khoa học nói chung mà còn là “bửu bối” đối với nhiều bạn đọc trẻ khi muốn tìm hiểu toàn diện về mảnh đất Thăng Long - Hà Nội - Thủ đô - Trái tim của cả nước, qua cuốn sách có thể bổ sung những mảng kiến thức bổ ích. Đồng thời, công trình này cũng góp phần cung cấp những cơ sở, cứ liệu quan trọng giúp các nhà hoạch định chính sách, quy hoạch cảnh quan, các nhà quản lý tham khảo phục vụ cho việc quy hoạch phát triển bền vững Thủ đô Hà Nội hiện tại và tương lai.
Đặng Thị Tình
Nhà xuất bản Hà Nội