Lễ hội làng Lệ Mật có chính hội ngày 23 tháng Ba hằng năm nhằm kỷ niệm ngày hóa của vị Thành hoàng làng là chàng trai họ Hoàng có tên thật là Hoàng Phúc Trung đã có công nhảy xuống sông Nguyệt Đức nay là sông Đuống vớt được xác công chúa, con gái vua Lý Thái Tông triều Lý, vốn bị loài thủy quái thuồng luồng hãm hại giữa dòng xoáy nước. Nhà vua đã ban tặng cho chàng nhiều của cải, vàng bạc xong chàng chỉ xin với nhà vua được đưa dân nghèo về vùng quê chàng sang khẩn hoang vùng phía tây kinh thành Thăng Long, thời đó vẫn là vùng đầm lầy cỏ cây hoang dại. Nhà vua chuẩn y và chàng trai họ Hoàng đưa bà con dân nghèo quê mình và một vài vùng quê khác vượt sông Hồng sang khai phá vùng đất đầm lầy hoang dại ấy. Kết quả là chàng và mọi người đã tạo dựng “thập tam trại” nay thuộc quận Ba Đình, Hà Nội. Lễ hội làng Lệ Mật ngày 23 tháng Ba âm lịch nhằm kỷ niệm ngày hóa của vị Thành hoàng làng và cũng là dịp để dân “kinh quán” (dân 13 trại thuộc quận Ba Đình) có dịp về thăm quê cũ, giao lưu với dân “cựu quán” (dân làng Lệ Mật) cùng hướng về công đức trời bể của vị Thành hoàng làng.

          Ngay chính hội từ sáng sớm, đình làng Lệ Mật khói hương nghi ngút, đèn nến sáng trưng, trống chiêng giục giã. Cờ thần, cờ ngũ hành, cờ bát quái cắm la liệt ở sân đình, cổng đình, các ngõ xóm. Nghi thức đầu tiên chộn rộn nhất và cũng thành kính nhất là nghi thức dân 13 trại lập thành một đoàn cử 13 cô gái đẹp trang phục áo tứ thân, quần lĩnh tía, thắt lưng bao xanh, khăn mỏ quạ đội 13 mâm lễ vật cao chất ngất cung kính dâng lên đức Thành hoàng làng.

          Tiếp đó là đám rước nước từ đình ra giếng đình lấy nước sạch vào chiếc ché sứ lớn trên kiệu rồng có lọng che. Đưa nước vào đình rồi người ta mang vó ra giếng cất một mẻ cá to, chọn một con cá chép to nhất đặt nguyên con lên chiếc mâm đồng, phủ vải điều rồi rước về đình làm lễ vật dâng cúng. Nghi thức rước nước và dâng cá thờ nhắc nhở con cháu hôm nay nhớ ghi công ơn vị Thành hoàng làng có công khai canh, lập ấp.

          Tiếp đó là trò diễn múa rắn độc đáo nhất của hội làng Lệ Mật. Con rắn khổng lồ tượng trưng cho loài thủy quái, thuồng luồng có cái đầu dữ dằn, ác độc được làm bằng nan tre, bọc vải, phủ sơn, dán giấy màu vẽ mực, dài khoảng 6m đường kính 0,6m. Người ta để thoáng một số khoang lưới để 10 chàng trai đội đầu hai tay nâng cầm để có thể  chạy múa uốn lượn. Tốp cung nữ và công chúa xinh đẹp óng ánh áo thêu kim tuyến xuất hiện trong điệu múa uyển chuyển. Lập tức con rắn khổng lồ hùng hổ bao quanh. Dũng sĩ họ Hoàng trong trang phục áo chẽn màu hồng, thắt đai xanh, mũ đầu rìu đỏ, mặt vuông hàm én, mắt sắc như dao, tay cầm mã tấu nhảy ra đánh rắn khổng lồ bằng những động tác vũ thuật thật điêu luyện. Chàng dũng sĩ lúc vờn, lúc chặn, lúc chém bổ xuống, lúc lia ngang, lại có lúc né tránh hàm răng và cái lưỡi đỏ phun lửa phì phì của con thủy quái. Trống ngũ liên, chiêng liên hồi, tù và rúc tu tu nổi lên rộn rã mừng chiến công vĩ đại của người dũng sĩ. Tiếng hò reo của cả những người đứng xem dậy đất, dậy trời. Đây cũng là điệu múa rắn độc đáo chỉ có ở hội làng Lệ Mật bởi chính nghề bắt rắn, nghề ngâm rượu rắn và nghề chế biến các sản phẩm từ rắn, là nghề truyền thống của làng Lệ Mật.

          Đây là một trong những lễ hội lớn của xứ Kinh Bắc xưa vì chẳng những dân quanh vùng Lệ Mật đến với lễ hội mà còn dân của 13 trại đất Thăng Long cũng nô nức vượt sông trở về quê cũ Lệ Mật.

          Đó là những nét phác họa về lễ hội làng Lệ Mật, phường Việt Hưng, quận Long Biên, thành phố Hà Nội. Đây là một trong 10 lễ hội tiêu biểu nhất, đại diện nhất của Thăng Long – Hà Nội được lựa chọn giới thiệu trong cuốn sách “Mười giá trị văn hóa tiêu biểu Thăng Long – Hà Nội: Lễ hội, trò chơi, trò diễn dân gian” do TS. Nguyễn Viết Chức chủ biên thuộc Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến. Cuốn sách là một tập thuộc bộ sách 5 tập “Mười giá trị văn hóa tiêu biểu Thăng Long - Hà Nội thuộc Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến có giới thiệu chi tiết về 10 lễ hội, 10 trò chơi, trò diễn dân gian tiêu biểu, đại diện nhất của Thăng Long – Hà Nội.

          Huy Giang