Lịch sử nghiên cứu về Thơ mới từ trước đến nay cho thấy sức hút mạnh mẽ của phong trào thi ca có vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa nền thơ dân tộc. Từ đó, diện mạo Thơ mới đã trở nên khá toàn diện, phong phú, từ lịch sử hình thành, nội dung, hình thức, những giá trị nổi bật, những khuynh hướng chính, những tác giả - tác phẩm tiêu biểu… Nhưng, nghiên cứu về một hiện tượng, sự kiện, nhất là với một hiện tượng văn học xuất hiện từ cách đây gần một thế kỷ, sẽ là thiếu sót nếu thiếu đi những nghiên cứu, đánh giá cùng thời, những tiếng nói, cách nhìn của người trong cuộc. Một vài công trình đã triển khai theo định hướng này nhưng nhìn chung vẫn chỉ tập trung vào một vài khía cạnh, giai đoạn hoặc tác giả. Ấp ủ và công phu chuẩn bị, khảo sát, sưu tầm, tập hợp tư liệu qua hơn hai thập kỷ, PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn cùng các cộng sự đã hoàn thành ý tưởng về một cuốn sách “thời Thơ mới nói về Thơ mới” - công trình mang tên “Biên niên sử phong trào Thơ mới (1932 - 1945)” được biên soạn, xuất bản trong khuôn khổ Dự án Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến (giai đoạn II).

Cuốn sách sưu tập, tổng hợp, thống kê các nguồn tài liệu trên các sách báo, ấn phẩm xuất bản trước năm 1945 liên quan trực tiếp đến phong trào Thơ mới nhằm đưa đến một cách nhìn hệ thống, toàn cảnh về tất cả các vấn đề, sự kiện, hiện tượng liên quan đến phong trào Thơ mới. Với định hướng đó, đúng như tên gọi, cuốn sách lựa chọn cách trình bày tư liệu theo thể thức biên niên với14 chương tương ứng với 14 năm -  quãng thời gian phong trào xuất hiện và thoái trào, từ 1932 đến 1945. Trong mỗi năm, sự kiện sẽ được sắp xếp, trình bày theo cấp độ từng tháng, từng ngày theo đúng trật tự xuất hiện là thời điểm được xuất bản trên các ấn phẩm.

Với cách bố cục này, với sự phong phú của khối lượng tư liệu được lựa chọn, cuốn sách thực sự như “một cuốn phim quay chậm” toàn cảnh phong trào Thơ mới. Ở đó, bức tranh lịch sử phong trào được phục hiện một cách chân thực, sinh động, toàn diện: bối cảnh xuất hiện phong trào Thơ mới; quá trình Thơ mới “đấu tranh” với Thơ cũ để từng bước khẳng định giá trị, địa vị trên văn đàn; những quan niệm làm thơ, làm thơ mới thời bấy giờ; sự ra đời của những nhà thơ mới, những thể thơ mới, những tập thơ, bài thơ mới; không khí sinh hoạt văn chương sôi động, tự do và dân chủ diễn ra đầu thế kỷ XX v.v... Có cả những sự kiện cụ thể; những đánh giá, bình luận chi tiết; lại cũng có cả những bài viết đánh giá phong trào trên một bình diện rộng, có sự đúc kết, khái quát…Dõi theo hành trình Thơ mới qua biên niên sự kiện, người đọc nhận thấy diện mạo chung và những đặc điểm cơ bản nhất của phong trào được toát lên, không phải bằng những tổng kết, đánh giá, chiêm nghiệmcó độ lùi lớn về thời gian, dưới tác động của nhiều phương pháp luận mà bằng chính sự tươi mới, sinh động, chân thực, khách quan của chính những sự kiện đã diễn ra thời bấy giờ.

Có thể nói, hành trình của Thơ mới từ lúc xuất hiện, phát triển đến đỉnh cao là hành trình vận động nội tại của một hiện tượng văn học, vận động thông qua những mâu thuẫn: mâu thuẫn với những hiện tượng khác biệt - Thơ cũ và mâu thuẫn với chính bản thân nó - những trào lưu, trường phái khác nhau trong cùng phong trào. Những mâu thuẫn này được phản ánh chân thực qua những tư liệu mà PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn cùng các cộng sự đã nỗ lực sưu tầm và tập hợp trong cuốn sách này, thông qua những sự kiện tái hiện những cuộc bút chiến, tranh luận sôi nổi và dân chủ ở thời điểm những năm 30, 40 của thế kỷ trước.Qua những trao đổi, tranh luận, phê bình, đánh giá, có cả những đồng tình lẫn phản bác, cả khen lẫn chê, cả bênh vực lẫn công kích v.v… mỗi một thực thể của phong trào Thơ mới được soi chiếu từ nhiều góc độ và quan trọng là được soi chiếu bằng chính tiếng nói của người trong cuộc, người đương thời, bằng cái nhìn đồng đại. Ở đó có những câu chuyện hậu trường chưa bao giờ được công bố, trở thành những chi tiết, những mảng màu, những tư liệu đắt giá để người đọc ngày nay có thể hiểu đúng và đầy đủ hơn về tác giả, tác phẩm và những câu chuyện của cách đây hơn 80 năm. Cuốn sách bởi vậy chắc chắn sẽ mang đến cho độc giả những cảm nhận mới mẻ và thú vị về phong trào thơ ca đặc biệt này.

Với hai tập 1.596 trang, “Biên niên sử phong trào Thơ mới (1932 - 1945)” cung cấp nguồn tư liệu đồ sộ và phong phú về phong trào Thơ mới. Đây có thể coi là cuốn sách công cụ, là một khối vuông rubic đa chiều, đa sắc màu như chính chủ biên công trình đã nói, từ đó người đọc có thể “xoay chuyển” để khảo sát theo nhiều phương diện, nhiều hệ vấn đề khác nhau, cũng từ đó, rất có thể cũng như PGS.TS. Nguyễn Hữu Sơn - họ sẽ tìm thấy “những chuyện chưa bao giờ cũ” về một thời đại thi ca quan trọng gắn với tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc.

Diên An