Tóm tắt nội dung:

- Câu đối (Đối liên, doanh liên…): là một sản phẩm ngữ văn đặc biệt, một “thể loại văn học đặc biệt”, “một loại thơ ngắn”… Nó hội tụ đầy đủ đặc trưng giá trị về nội dung, hình thức của một tác phẩm văn học. Với hai vế đối liên nhau, câu đối đã ra đời sớm trong lịch sử văn học Trung Quốc và Việt Nam thời Trung đại. Câu đối được sáng tác bằng văn tự Hán và Nôm, rồi sau này người Việt còn sáng tác câu đối bằng chữ Quốc ngữ (trên thực tế âm của chữ Quốc ngữ là âm Nôm). Khả năng phản ánh về diễn đạt cuộc sống của câu đối cũng rất rộng và đa dạng.

Ngay từ khi xuất hiện, câu đối đã gắn bó với nghệ thuật thư pháp, điêu khắc và sơn thếp để trở thành một sản phẩm “văn học - nghệ thuật” đặc sắc, phát huy hiệu quả trong đời sống và đặc biệt là trong trang trí của các công trình kiến trúc như: Nhà cửa, đình chùa, đền miếu, cung điện… những sinh hoạt văn hoá và đời sống hội hè, hiếu, hỉ…

- Hà Nội là trung tâm chính trị, văn hoá, học tập và khoa cử, nơi hội tụ nhân tài bốn phương. Trải qua lịch sử hàng nghìn năm, đã để lại trên đất Kinh kỳ nhiều di tích văn hoá, lịch sử; gắn với các di tích là hệ thống câu đối - hoành phi có giá trị cao về nội dung và nghệ thuật.

- Sách chuyên khảo Câu đối và Hoành phi Thăng Long - Hà Nội, tinh tuyển hệ thống câu đối tại các di tích hoặc đã từng có tại các di tích văn hoá, lịch sử Thăng Long - Hà Nội là chủ yếu và ở chừng mực trong các sử sách về Hà Nội. Trong số sáng tác đó, có một phần đáng kể là do các tác giả Hán Nôm, các nhà Khoa bảng thứ bậc cao sáng tác, nó tiêu biểu cho chuẩn mực, của văn học biền ngẫu.

- Qua sách chuyên khảo và tinh tuyển câu đối - hoành phi này, nhóm biên soạn ngoài việc chuyển tải tới độc giả giá trị nội dung chuẩn xác, thưởng thức cái hay cái đẹp của văn từ, còn thưởng thức vẻ đẹp của văn tự Hán Nôm qua thư pháp và nghệ thuật điêu khắc sơn thếp.

Bình luận sách

* PGS.TS Nguyễn Kim Sơn (Bình luận đề cương)

Có thể thấy ngay đây là một đề tài cụ thể, hấp dẫn và đi vào các vấn đề văn hóa của Thăng Long Hà Nội theo chiều sâu. Việc sáng tác, lưu truyền, thưởng thức câu đối hoành phi của các địa phương, gắn với các di tích, danh nhân, thắng cảnh đều thể hiện thái độ của cư dân địa phương, tâm thức văn hóa của người dân nơi đó. Câu đối hoành phi Thăng Long cũng không nằm ngoài quy luật chung, nó thể hiện tầm vóc văn hóa của vùng đất địa linh và nơi hội tụ anh tài bốn phương. Đây là đề tài rất thích hợp với việc kỷ niệm 1000 năm Thăng Long. Đối với di sản văn vật Thăng Long, câu đối đại tự là một thành tố hợp thành quan trọng, vì vậy sưu tầm, nghiên cứu, giới thiệu nó cho đông đảo độc giả là việc làm rất có ý nghĩa trong việc giữ gìn và phát huy vốn văn hóa dân tộc nói chung và văn hóa Thăng Long nói chung. Có thể nói, nếu không gắn với việc kỷ niệm 1000 năm Thăng Long thì công việc này cũng cần thiết phải làm và nên làm từ lâu.

Về việc sưu tầm, dịch thuật và giới thiệu câu đối đại tự Thăng Long- Hà Nội đã có một vài công trình lẻ tẻ, giới thiệu từng bộ phận, từng nhóm theo các di tích hay lĩnh vực, nhưng sưu tầm và giới thiệu với quy mô và  cách thức tiến hành như công trình này thì theo tôi là chưa từng được tiến hành ở công trình nào. Vì vậy đề tài này có tính mới và ý nghĩa khoa học, giá trị khoa học cao.

Đề tài này hoàn toàn có tính khả thi, vì các lý do: Người chủ trì là người đã có thời gian dài nghiên cứu về câu đối và câu đối Hà Nội, đã hướng dẫn nhiều luận văn luận án về lĩnh vực này, người chủ trì cũng từng tham gia các hoạt động sáng tác, tôn tạo phần di sản văn tự cho các di tích lớn của Hà Nội. Tính khả thi của đề tài còn thể hiện ở quy mô chọn tuyển, dung lượng cuốn sách…

Đề cương xét về các phương diện: Tiêu chí chọn tuyển, phạm vi chọn tuyển, phương pháp chọn tuyển, cách thức tiến hành, phiên âm dịch nghĩa, giới thiệu tổng quan, trình tự công việc… như trong đề cương đã trình bày theo tôi là chấp nhận được và mang tính khả thi. Nếu đề cương này được hoàn thành và thực hiện tốt thì tôi nghĩ rằng cuốn sách xuất bản sẽ rất hấp dẫn và có giá trị.

Một vài điểm trao đổi thêm:

- Theo tôi nên tách phần câu đối và hoành phi thành hai công trình riêng, bởi chỗ chúng có thể tồn tại trong các công trình khác nhau được, trong khi chỉ tuyển câu đối Thăng Long- Hà Nội đã là việc rất đồ sộ. Đưa hai phần vào có thể khiến việc đề cập không tập trung và tỷ mỷ cho cả hai.

- Đề tài nên lưu ý tỷ lệ câu đối Hán và Nôm sao cho thích đáng

- Đề tài nên lưu ý tới việc khai thác các tài liệu sưu tầm ghi chép câu đối  tại các di tích do các nhà Nho trước đây tiến hành. Điều này có nhiều ý nghĩa bởi chỗ một số di tích hiện nay đã không còn và một số câu đối được chép trước đây ngày nay đã thất lạc. Chính những ghi chép này lưu được nhiều câu đối có niên đại sớm. Điều này đương nhiên chỉ là bổ trợ còn công việc chính vẫn là điều tra, sưu tầm ghi chép thực địa tại các di tích và các nơi có lưu giữa văn bản.

Kết luận: Đề tài này có ý nghĩa khoa học, ý nghĩa văn hóa, hoàn toàn có tính khả thi. Đề cương được xây dựng hợp lý.

Nhà xuất bản Hà Nội