Tóm tắt nội dung:

Sự kiện Đức Thái Tổ Lý Công Uẩn lên ngôi, sáng lập ra vương triều Lý, dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long là những mốc lịch sử trọng đại, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của vương triều Lý và quốc gia Đại Việt.

 Trong lịch sử Việt Nam, triều Lý được coi là triều đại phát triển thịnh trị. Đó là thời kỳ xây dựng đất nước trên quy mô lớn, thời kỳ phục hưng toàn diện của nền văn hoá dân tộc sau hơn nghìn năm Bắc thuộc.

Vương triều Lý đã mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc - Kỷ nguyên văn minh Đại Việt. Dưới triều Lý, nước Đại Việt trở thành một quốc gia độc lập, thống nhất và thịnh vượng trong khu vực mà Thăng Long là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá của cả nước, nơi hội tụ, kết tinh, thăng hoa và toả sáng  tâm hồn, trí tuệ dân tộc.

Với những ý nghĩa đó, tập sách Vương triều Lý (1009 - 1226) là một trong những ấn phẩm khoa học thiết thực hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Tập sách giúp cho các nhà nghiên cứu cùng đông đảo bản đọc hiểu rơ hơn, khách quan và toàn diện hơn những cống hiến to lớn của vua Lý Thái Tổ, của vương triều Lý và quân dân Đại Việt trên nhiều lĩnh vực kinh tế, chính trị, quân sự, ngoại giao, văn hoá. Đặt nền tảng cho nền văn minh Việt Nam với trung tâm là kinh đô Thăng Long tiếp tục phát triển và toả sáng.

Bình luận sách

* PGS.TS Lê Đình Sỹ (Bình luận bản thảo)

1. Cho đến nay, sách viết về Vương triều Lý không ít và ở nước ta cũng đã tổ chức thành công nhiều cuộc hội thảo khoa học về Lý Công Uẩn và vương triều Lý, kết quả của nó là những tập kỷ yếu khoa học dày dặn với nội dung tốt đã được xuất bản. Gần đây Hội thảo quốc tế về vương triều Lý và Kinh đô Thăng Long được tổ chức vào dịp kỷ niệm 1000 năm ngày Lý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế. Đó là những đóng góp rất đáng kể của giới sử học.

Tuy nhiên, chúng ta rất cần có một công trình phản ánh một cách tổng thể những thành tựu nghiên cứu của giới sử học trong nhiều năm qua. Cuốn “Vương triều Lý 1009-1225” của tập thể tác giả do GS.TS. Nguyễn Quang Ngọc chủ biên chắc chắn sẽ đáp ứng được nguyện vọng đó. Tôi nghĩ rằng cuốn sách là sản phẩm tổng hợp của nhiều công trình nghiên cứu về triều Lý của các giới sử học trong và ngoài nước. Và cuốn sách sẽ có ý nghĩa thiết thực trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.

2. Tôi đồng ý với kết cấu tập sách, gồm 4 chương chính và phần tuyển chọn một số công trình viết về vương triều Lý. Điều này hoàn toàn phù hợp với ý kiến kết luận trong phiên họp của Hội đồng khoa học nghiệm thu đề cương trước đây mà tôi đã có tham dự.

3. Về nội dung các chương tôi có một số ý kiến như sau:

- Chương 1: Chương 1 viết về Lý Thái Tổ khai sáng vương triều Lý và định đô Thăng Long. Tôi thấy, đây là một chương viết thành công, rất hay, rất sâu về nhân vật Lý Công Uẩn, từ nguồn gốc dòng họ, quê hương, quá trình vận động thành lập vương triều, tổ chức buổi đầu triều chính nhà Lý và sự nghiệp định đô Thăng Long của Lý Công Uẩn. Tác giả đã chứng tỏ là một con người hiểu biết hết sức sâu sắc, cặn kẽ về con người, quê hương và sự nghiệp của Lý Công Uẩn. Chương 1 đã tổng hợp nhiều thành quả và những thông tin mới nhất xoay quanh nhân vật Lý Công Uẩn/Lý Thái Tổ; đã giải mã thành công những vấn đề lâu nay giới sở học còn tranh luận như vấn đề quê nội, quê ngoại, gia đình Lý Công Uẩn. Đọc chương 1 chúng ta hiểu được một cách khá rõ về cống hiến của Lý Thái Tổ trong việc tổ chức vương triều Lý, vấn đề định đô Thăng Long và xây dựng đất nước.

Dĩ nhiên, sự phản ánh trong chương 1 thể hiện quan điểm của các tác giả về những vấn đề nêu trên. Có thể có những vấn đề khoa học, cụ thể cần tiếp tục nghiên cứu.

- Chương 2: Chương 2 tập trung viết về thời kỳ hưng thịnh của vương triều Lý và nước Đại Việt, với 5 đời vua tiếp theo từ Lý Thái Tông đến Lý Anh Tông (1028-1175). Chương 2 đã phản ánh một cách đậm nét về thân thể, sự nghiệp của các vua Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông và Lý Anh Tông. Cùng với giai đoạn Lý Thái Tổ, đây là giai đoạn phát triển đi lên của vương triều, một thời kỳ có thể coi là rực rỡ văn trị, võ công của nước Đại Việt thời Lý.

Nội dung trình bày của 5 đời vua nói trên nhìn chung là tốt, khá toàn diện và đã nêu được những nét nổi bật tiêu biểu của từng đời vua, có những đánh giá nhận xét xác đáng về công lao, sự nghiệp cũng như một số hạn chế của 5 vị vua tiếp đời Lý Thái Tổ. Về cơ bản, tôi đồng ý với cách trình bày và phương pháp thể hiện, cũng như những nội dung đã nêu trong chương.

Để chương 2 được tốt hơn, tôi đề nghị bổ sung, chỉnh sửa một số vấn đề sau đây:

Một là, cách kết cấu của các nội dung trình bày trong 5 đời vua nói trên chưa thật thống nhất. Cách đánh số thứ tự và kết cấu các mục, tiểu mục trong đó có chỗ chưa thật rõ ràng, có nơi ghi rõ tiểu mục, có nơi chỉ đánh số không có tiểu mục. Đó cũng là một cách, nhưng theo tôi nên thống nhất như phần viết vua Lý Thần Tông (tới trang 134), tức là cần có các tiểu mục ngắn gọn để nêu rõ nội dung phía dưới.

Hai là, về đối tượng phản ánh trong từng mục đời vua cần phải suy xét để thống nhất cách trình bày nội dung. Tôi thấy ở vua nào cũng có mở đầu và kết luận về ông vua đó, nhưng trong nội dung thì lại đề cập đến nhiều vấn đề hoạt động nói chung của giai đoạn mà vị vua đó trị vì. Có lúc thì viết về nhà vua, có lúc thì viết về những vấn đề chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội cảu giai đoạn. Như vậy, chưa thống nhất.

Theo tôi, nên viết về những thành quả văn trị, võ công, những mặt được và chưa được trong giai đoạn vị vua đó trị vì đất nước. Và thông qua đó để đánh giá vai trò của nhà vua, chứ không nên đi sâu vào đời tư của các hoàng đế.

Ba là, trong chương 2 có những phần, những trang trình bày hơi rườm rà, đi quá chi tiết và quá xa với nội dung chính. Chẳng hạn, khi tác giả trích Đại Việt sử ký toàn thư thì lại nói thêm rộng ra là: Đó là bộ sở thời Lê, là tập đại thành của rất nhiều cuốn sử, được khởi thảo đến thời Lê và là bản khắc sớm nhất tìm thấy có niên đại cuối thế kỷ XVII. Hoặc có chỗ còn đi sâu giải thích kỹ lưỡng về sự xuất hiện nước Đại Cồ Việt; có chỗ nêu chi tiết, dài dòng về nàng Chí Cao; hoặc  như đi quá chi tiết về Nguyên phi Ỷ Lan khi đang nói về vua Lý Nhân Tông, mà đáng ra việc này nên viết ở phần vua Lý Thánh Tông mới phải. Theo tôi, khi trình bày nên chú tâm vào nội dung chính, không cần thiết đến cụ thể như vậy.

Thứ tư, thứ tự trình bày cũng như dung lượng các vấn đề còn chưa thật hợp lý. Cần sắp xếp những nội dung chính lên trước. Mặt khác có những vấn đề được trình bày rất kỹ ví dụ như vấn đề Phật giáo, những nội dung quan trọng như xây dựng chính quyền, xây dựng đất nước thì viết còn quá ngắn, chưa nổi bật, thậm chí chưa được đề cập. Chính vì thế, nói là thuộc giai đoạn hưng thịnh, nhưng đọc thấy chưa thật nổi bật cái hưng thịnh ấy. Điều đó, có liên quan đến việc đánh giá nhà vua.

Thứ năm, cần viết những nhân vật quan trọng có công giúp nhà vua làm nên những thành quả lớn lao trong công cuộc xây dựng vương triều, trong quá trình dựng nước và giữ nước. Những nhân vật đó nên viết riêng chứ không nên viết chung vào giai đoạn nói về nhà vua. Ví dụ các nhân vật Nguyên phi Ỷ Lan, Lý Thường Kiệt, Lý Đạo Thành, Lê Văn Thịnh… Tôi thấy, vấn đề này có một số tác giả viết rất tốt trong một số đời vua. Và với những nhân vật đó cũng nên đi sâu vào những đóng góp chủ yếu chứ không kể lể miên man. Như viết về Lý Thường Kiệt thì nên viết về cống hiến của ông trong kháng chiến chống Tống; viết về Nguyên phi Ỷ Lan nên viết về vai trò buông rềm trông coi chính sự của Bà khi vua còn nhỏ hoặc lúc vua đi chinh phạt nơi xa. Riêng về cuộc kháng chiến chống Tống không nên viết kỹ ở phần vua Lý Nhân Tông mà nên để dành khi viết chương 4. Trên thực tế, vua Lý Nhân Tông không nổi bật trong kháng chiến chống Tống, vì lúc đó vua mới 5 tuổi. Trở lại, nên làm rõ vai trò của Lý Nhân Tông trong lãnh đạo đất nước lúc hòa bình, vì vị vua này ở ngôi lâu nhất, 56 năm. Khi viết các vua Lý nên khai thác các khía cạnh “thân dân”, tấm lòng từ bi, độ lượng của nhà vua.

Trong chương 2 cũng cần chuẩn xác các sự kiện, số liệu. Ví dụ, Lý Thái Tông đặt 10 vệ điện tiền cấm quân chứ không phải 10 vệ điện tiền trúc quân; chính sách ngụ binh ư nông ra đời từ đời vua Lý Thần Tông là không chính xác…

- Về chương 3: Nội dung chương 3 viết về 50 năm cuối của vương triều Lý, với 3 đời vua: Lý Cao Tông, Lý Huệ Tông và Lý Chiêu Hoàng. Thực tế, đây là 3 triều vua trong giai đoạn xuống dốc của vương triều. Tôi thấy các tác giả đã tỏ tháo độ rõ ràng trong phê phán các vị vua này, cho là giai đoạn suy kiệt của vương triều Lý, nguyên nhân là vua bất tài, triều chính lục đục, chia bè phái, mâu thuẫn nội bộ, dẫn đến tiêu diệt lẫn nhau. Tuy trình bày chưa thật đầy đủ về 3 đời vua cuối này nhưng nhìn chung đã nêu được những nội dung chủ yếu, đã khắc họa được những nét mà lâu nay giới sử học đã bỏ trống, chưa nghiên cứu sâu.

Tuy nhiên, trong 3 chương còn có một số điểm cần chỉnh sửa như:

+ Cần thống nhất cách trình bày 3 đời vua này. Ở đời vua Lý Cao Tông thì được trình bày rõ ràng qua 3 tiểu mục; còn 2 đời Lý Huệ Tông và Lý Chiêu Hoàng thì viết liền mạch. Nên  viết theo vấn đề dễ nhìn nhận, đánh giá các vị vua này.

+ Tôi nhận thấy, những nội dung về các cuộc đấu tranh giữa các phe phái, các cuộc nổi dậy của các thế lực, dòng họ trong giai đoạn này trình bày hơi dài, hơi kỹ, cần khái quát hơn.

- Về chương 4: Cuốn sách dành cả chương 4 để nhận xét, đánh giá vương triều Lý trên các lĩnh vực là chính xác. Ta coi đây như một chương tổng luận về Vương Triều Lý trên các lĩnh vực: Tổ chức vương triều, xây dựng đất nước, xây dựng quốc gia thống nhất, xây dựng nền văn hóa Thăng Long cũng như các hoạt động ngoại giao để nâng vị thế nước Đại Việt. Tôi đánh giá cao thành công của chương này, bởi vì tác giả đã tổng hợp được thành quả nghiên cứu của giới sử học về Vương triều Lý, nhất là thâu tóm được những nội dung khoa học trong các cuộc Hội thảo khoa học về Vương Triều Lý.

          Tuy nhiên, cũng còn có những nội dung cần khái quát gọn hơn, để bớt phần trùng lặp: Ví dụ vấn đề xây dựng quân đội, được nêu hai lần trong cả mục 1 (tr. 226) và mục 2 (tra. 241). Theo tôi phần này chỉ nên viết ở phần 1 (phần  xây dựng đất nước) không nên nhắc lại ở phần 2 khi nói về tổ chức kháng chiến.

          Nhìn chung 4 chương trong phần viết chính cuả tác giả đã được thể hiện tốt, nọi dung phong phú, tư liệu nhiều...Những hạn chế nho nhỏ nói trên sẽ khắc phục được.

          3. Văn phong diễn đạt trong các chương mục còn theo những cách khác nhau. Có chỗ trong sáng, hấp dẫn, nhưng cũng còn nhiều chỗ lủng củng, sai câu. Điều này đòi hỏi có một người biên tập tốt để lược bớt nơi rườm rà, sắp xếp các chương mục để cuốn sách hấp dẫn hơn.

          4. Về phần các công trình, bản báo cáo khoa học viết về Vương Triều Lý nhìn chung đã tốt nhưng còn sót khá nhiều đề nghị bổ sung..

          5. Tôi đồng ý với phần Phụ lục với tuyển chọn giới thiệu 30 bài viết về vương triều Lý của các tác giả trong nước và quốc tế. Đó là những bài viết có chất lượng, chuyên môn cao, có đóng góp về khoa học, không trùng lặp. Tiên chỉ tuyển chọn thể hiện trong đó là hợp lý, cách sắp xếp cũng  hợp lý.

          Tóm lại, bản thảo Vương triều Lý 1009 – 1225 là một bản thảo tốt. Trong một thời gian ngắn mà bản thảo đã được hoàn thành như thế, theo tôi đó là sự nỗ lực rất lớn của chủ biên và tập thể tác giả. Xin chúc mừng sự thành công này của các tác giả. Tôi cũng mong muốn cuốn sách sớm được hoàn thiện để xuất bản phục vụ bạn đọc.

 

Nhà xuất bản Hà Nội