Nhớ về giám đốc đầu tiên của Nhà xuất bản Hà Nội
Biết ông Vũ Cao là nhà thơ nổi tiếng sau kháng chiến chống Pháp với bài thơ Núi Đôi bất tử; biết ông sinh ra trong một gia đình nho học, là anh trai của hai nhà văn nổi tiếng Vũ Ngọc Bình và Vũ Tú Nam… nhưng chỉ khi là biên tập viên Nhà xuất bản Hà Nội tôi mới được biết ông là giám đốc đầu tiên của nhà xuất bản duy nhất của Thủ đô. Lứa trẻ chúng tôi vào Nhà xuất bản công tác là khi vị giám đốc đầu tiên đã ở cái tuổi “gần đất xa trời” và ngày 3 tháng 12 năm 2007, ông đã trút hơi thở cuối cùng để về thế giới bên kia, hưởng thọ 86 tuổi.
Chưa một lần gặp ông nhưng chúng tôi vẫn luôn được nghe kể về nhà thơ Vũ Cao - một người thuộc típ người “cổ”, cả về ngoại hình đến tâm tư, tình cảm. Ông cao to, gộc gạc, thường ăn mặc giản dị; vô cùng hiền hậu, lành tính, hóm hỉnh, điềm đạm ở mọi lúc, mọi nơi và với tất cả mọi người ở mọi lứa tuổi, dù là nam hay nữ, dù là trẻ hay già, mới gặp lần đầu hay đã thân quen từ lâu.
Đồng chí Lê Văn Lương - Bí thư Thành uỷ Hà Nội làm việc với Nhà xuất bản Hà Nội tại lễ ra mắt
Một thập kỷ (1979 – 1989) gắn bó, làm giám đốc Nhà xuất bản Hà Nội so với hiện thời tuổi 35 năm của Nhà xuất bản không phải là dài, nhưng nhà thơ Vũ Cao lại là người đã để lại trong lòng các thế hệ cán bộ công nhân viên, biên tập viên nơi đây nhiều ấn tượng tốt đẹp. “Nhà thơ Vũ Cao, một nhà thơ tài hoa, sâu sắc, một sĩ quan quân đội cao cấp có uy tín lớn về trình độ chính trị, khả năng quản lý, nhiều năm phụ trách tạp chí Văn nghệ quân đội, tờ tạp chí vào loại có tiếng vang nhất thời ấy được mời về làm giám đốc đầu tiên của Nhà xuất bản. Hơn nữa, ông Vũ Cao là con người luôn trung thực, đàng hoàng, luôn thân mến với tất cả mọi người kể cả cấp trên đến cấp dưới, một trong những nhà thơ hiếm có, không dính gì đến mọi thứ “tật nguyền” mà thường được người ta gán cho cái “tính nghệ sĩ”” – đó là cảm nhận không chỉ của riêng bác Nguyễn Văn Hoan - nguyên cán bộ biên tập viên Nhà xuất bản mà còn là cảm nhận chung của nhiều người cùng thời làm việc với bác Cao.
Nhà thơ Vũ Cao không chỉ được biết đến với sự mộc mạc, chất phác mà còn là người luôn hóm hỉnh trong mọi hoàn cảnh. Bởi thế, những ngày đầu mới thành lập Nhà xuất bản với vô vàn khó khăn, nhưng theo họa sĩ Nguyễn Huỳnh Mai – người có một phần tư thế kỷ công tác ở đây đã bày tỏ: “Mọi người sống và làm việc trong điều kiện cơ sở vật chất rất sơ sài và khó khăn. Nhưng quãng thời gian ấy cái đọng lại trong tôi nhất, dù khó khăn đến đâu tiếng cười vẫn ngự trị trong bầu không khí làm việc. Giám đốc Nhà xuất bản lúc đó là nhà thơ Vũ Cao để lại trong tôi những ấn tượng đẹp: với tiếng cười sảng khoái, tấm lòng đôn hậu, nhân văn và rất nghệ sĩ...”.
Lễ ra mắt Nhà xuất bản Hà Nội
Là một văn nghệ sĩ nổi tiếng lại ở cương vị người đứng đầu cơ quan văn hóa nghệ thuật, nhà thơ Vũ Cao đã hoàn thành xuất sắc vai trò gác cửa nghiêm cẩn cho ngôi nhà văn hóa tư tưởng duy nhất của Hà thành. Với cán bộ công nhân viên, biên tập viên Nhà xuất bản Hà Nội ngày ấy, những tình cảm, sự kính nể vị giám đốc đầu tiên còn ở những cử chỉ nhỏ, sự quan tâm sâu sát đến đời sống từng người. Cô Phạm Thị Lý – nguyên Trưởng phòng Hành chính trị sự Nhà xuất bản đã tỏ bày: “Một kỷ niệm cách đây đã vài chục năm mà tôi tưởng như mới hôm qua. Đó là một hôm tôi đi làm về, mẹ tôi từ trong nhà đi ra nói: “Con ơi! Hôm nay có ông giám đốc Vũ Cao đến thăm nhà ta”. Mẹ tôi hỏi thêm: “Có phải ông ấy cao nên tên là Cao?”. Khi ấy tôi chỉ cười và nghĩ là mẹ đùa. Tôi nghĩ một người lãnh đạo bận trăm công nghìn việc sao lại có thể bớt chút thời gian đến thăm gia đình một nhân viên như tôi. Nhưng đó lại là sự thật, tôi và gia đình vô cùng cảm động được vị giám đốc - một nhà thơ nổi tiếng - đến thăm. Đó cũng là kỷ niệm mà tôi và gia đình mãi không thể nào quên”.
Chặng đường 35 năm Nhà xuất bản Hà Nội đã qua bao thăng trầm đắp đổi, nhưng vẹn nguyên trong tâm trí của tất cả thế hệ cán bộ công nhân viên, biên tập viên nơi đây là vẻ đẹp tâm hồn của giám đốc đầu tiên, nhà thơ Vũ Cao. “Với bác Vũ Cao, chuyện to biến thành nhỏ và chuyện nhỏ coi như không có”. Đó cũng là cách mà ông đã cầm sào chịu lái nhà xuất bản duy nhất của Thủ đô vượt qua thời trứng nước đầy gian khó và tạo dựng nền móng vững chắc cho những bước phát triển của Nhà xuất bản Hà Nội hôm nay và mai sau.
Đàm Ly
Nhà xuất bản Hà Nội