Từ trái qua: nghệ nhân Vũ Văn Hồng, Nguyễn Thị Sinh, Nguyễn Phú Đẹ biểu diễn trong lễ ra mắt nhà hát ca trù thuộc Trung tâm văn hóa ca trù Thăng LongM - Ảnh: HÀ HƯƠNG

Tường thuật chi tiết về công tác bảo vệ hồ sơ ứng cử của đoàn các nhà khoa học VN tại phiên họp thẩm định của UNESCO, tiến sĩ Lý cho biết: “12 ứng viên di sản phi vật thể đã lọt vào vòng chung kết, trong đó có ca trù của VN. Truyền thống truyền khẩu và các tập quán xã hội liên quan đến tín ngưỡng, tâm linh là những loại hình di sản ưu tiên ở danh sách này.

Việc thẩm định di sản bảo vệ khẩn cấp khá khắt khe. Mỗi hồ sơ có một tổ chức chuyên môn phi chính phủ và một chuyên gia đánh giá độc lập được UNESCO mời thẩm định và “phản biện” kín. Hồ sơ ca trù nhận được báo cáo đánh giá từ Hội đồng Âm nhạc quốc tế, bà Gisa Janichen và ông Barley Norton, chuyên gia độc lập người Anh. Họ đã từng đến VN nghiên cứu ca trù trong nhiều năm. Trước đó chúng ta không hề biết thông tin này. Chúng tôi đã nhận được 20 trang báo cáo đánh giá và khuyến nghị về bảo vệ di sản ca trù”.

Theo đánh giá của UNESCO: “Ca trù đã trải qua một quá trình phát triển ít nhất từ thế kỷ 15 đến nay, được biểu diễn trong không gian văn hóa đa dạng gắn liền, ở nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau. Ca trù thể hiện một ý thức về bản sắc và sự kế tục trong nghệ thuật biểu diễn, có tính sáng tạo, được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua các tổ chức giáo phường.

Mặc dù VN đã có nhiều cố gắng và có sự hỗ trợ của một số tổ chức quốc tế trong việc bảo vệ ca trù, song sức sống của ca trù hiện nay chưa phải ở mức cao và vẫn cần phải được bảo vệ hơn nữa để phát triển khả năng tồn tại. Việc duy trì thường xuyên và chất lượng nghệ thuật là vấn đề đặt ra đối với công việc bảo vệ ca trù. Cần phải nâng cao nhận thức về ca trù để ca trù có thêm nhiều công chúng, có vị thế trong xã hội bởi vì đã từng bị quên lãng từ những năm 1950-1980. Cần hỗ trợ các nghệ nhân lớn tuổi truyền dạy và khuyến khích những ca nương, kép đàn trẻ học hỏi và tham gia truyền dạy”.

Theo Công ước UNESCO 2003, các di sản văn hóa phi vật thể đại diện của các quốc gia sau khi được đề cử, công nhận sẽ đăng ký vào hai danh sách di sản của nhân loại, đó là danh sách đại diện, danh sách cần bảo vệ khẩn cấp và được bảo vệ ở cấp độ quốc tế. Di sản từ danh sách này có thể chuyển sang danh sách khác căn cứ vào hiện trạng, sức sống của di sản. Hầu hết các quốc gia quan tâm nhiều hơn đến danh sách đại diện. Năm 2009 có tới 111 hồ sơ của 34 quốc gia là ứng viên của danh sách đại diện nhưng chỉ có 15 hồ sơ của chín quốc gia đăng ký vào danh sách khẩn cấp.

Năm nay, trong lần xét chọn đầu tiên kể từ khi công ước có hiệu lực, VN đã quyết định đề cử ca trù vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp bởi vì mặc dù đã được phục hồi trong năm năm gần đây nhưng nguy cơ thất truyền những bài bản, thể cách của ca trù xưa đang đặt ra như là một thách thức không dễ giải quyết.