“Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” của Nguyễn Nhật Ánh được chọn trao giải Vàng sách Việt Nam 2009. Ảnh: Đàm Duy

Tăng mạnh đề cử giải vòng sơ khảo

Mặc dù số lượng nhà xuất bản (NXB) góp mặt vẫn "đều đều" như mọi năm: 34 đơn vị (đạt 65% tổng số NXB có đủ điều kiện tham dự) với tổng số hơn 300 cuốn, nhưng số sách đề cử giải tại vòng sơ khảo lại tăng cao nhất từ trước tới nay: 96 giải cho cả sách hay và sách đẹp.

 

Trong đó, phần trội lên chủ yếu nằm ở đề cử giải bạc. Điều này cho thấy chất lượng của sách ở tất cả các mảng tương đối đồng đều. Những sách đề cử giải vàng sách hay vượt về tầm vóc và nội dung đề cập, trong đó có bộ "Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long" đồ sộ (4 tập). Đây chính là bộ sách "làm tốn giấy mực" và cả thời gian làm việc nhất của Tiểu ban Sách văn hóa - nghệ thuật cũng như hội đồng sơ và chung khảo.

 

Phần sách đẹp năm nay có những điểm đáng mừng, nhiều bộ sách công phu không chỉ thể hiện sự quan trọng của hình thức ấn phẩm mà còn khẳng định dần phong cách trình bày chuyên nghiệp trong hoạt động xuất bản của Việt Nam. Có thể kể đến "Những chuyện hay dành cho trẻ mầm non" (NXB Giáo dục); "Tủ sách danh nhân Việt Nam" (NXB Kim Đồng); "Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam" (NXB Trẻ). Phía sau các NXB, một đội ngũ công ty in cũng góp phần làm thay đổi diện mạo công nghệ in tại nước ta như các công ty in và văn hóa phẩm; Công đoàn Việt Nam, Trần Phú, Fahasa… Đề cử sách đẹp có lẽ vì vậy cũng tăng 3 giải so với năm trước.

 

Mặc dù đề cử tăng mạnh, nhưng hội đồng chung khảo đã cân nhắc kỹ và chọn được 74 tác phẩm thực sự xuất sắc để trao 38 giải cho sách hay và 36 giải cho sách đẹp.

 

"10 nghìn trang khổ lớn" và "200 trang khổ nhỏ"

Giải thưởng Sách Việt Nam 2009 (74 giải) sẽ trao vào 8h30 ngày 20-12 tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám - Hà Nội   Sách hay: - 1 Giải thưởng đặc biệt: "Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long" (GS-VS Đặng Vũ Khiêu và cố GS-VS Vũ Tuyên Hoàng - đồng Chủ tịch Hội đồng Biên soạn; NXB VHTT). - 2 giải vàng: "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ" (Nguyễn Nhật Ánh, NXB Trẻ); "Bệnh học tim mạch" tập 1 và 2 (Phạm Nguyễn Vinh, NXB Y học). - Ngoài ra còn có 9 giải bạc, 15 giải đồng và 11 giải khuyến khích.   Sách đẹp: - 3 giải vàng: "Nghệ sĩ tạo hình Việt Nam được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh" (NXB Mỹ thuật); "Ca dao tục ngữ bằng tranh" (3 tập) (NXB Kim Đồng); "Truyện cổ Grim" (Hữu Ngọc, NXB Phương Đông). - Ngoài ra còn có 7 giải bạc, 10 giải đồng, 11 giải khuyến khích và 5 giải bìa đẹp.

Đó là hình dung cơ bản về hai cuốn sách đề cử giải "Sách hay" gây chú ý trong quá trình phản biện. Hơn "10 nghìn trang khổ lớn" là bộ "Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long" do GS-VS Đặng Vũ Khiêu và cố GS-VS Vũ Tuyên Hoàng đồng Chủ tịch Hội đồng Biên soạn với sự góp sức của đội ngũ tác giả, cộng tác viên khổng lồ 1.200 người. Để đọc thấu đáo, Tiểu ban Văn hóa - Nghệ thuật đã "làm chậm" một tháng kế hoạch chấm của cả vòng sơ khảo.

 

Tính đồ sộ chưa từng có trong lịch sử xuất bản Việt Nam cũng như tính khoa học trong tổng thể nội dung lớn về Thăng Long - Hà Nội khiến các nhà khoa học, chuyên gia không thể không cẩn trọng. Bài phản biện dài 8 trang A4 của GS Phan Văn Các gửi Hội đồng Chung khảo cho thấy "mặc dù còn một số lỗi, nhưng nhìn chung Tổng tập vẫn là một công trình xuất sắc cung cấp cho người đọc một cái nhìn toàn diện, cơ bản, chính xác về nghìn năm văn hiến Thăng Long".

 

Ghi nhận những giá trị tích cực của Tổng tập, nhưng đồng thời hướng tới tính chuyên nghiệp của giải thưởng, Hội đồng Chung khảo quyết định trao cho "Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long" Giải thưởng đặc biệt, thay vì Giải vàng.

 

Một cuốn sách nhỏ hơn, trên 200 trang khổ nhỏ, "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ" của Nguyễn Nhật Ánh cũng khiến Tiểu ban Sách thiếu nhi "họp đi họp lại" và Hội đồng Chung khảo trăn trở. Bên cạnh lối viết hấp dẫn và góc nhìn mới mẻ, "Cho tôi một vé đi tuổi thơ" cũng khiến những ai quen đọc sách giáo dục thiếu nhi kiểu mẫu mực băn khoăn về sự miêu tả hồn nhiên và tự nhiên tâm tính trẻ thơ trong tác phẩm này. Tuy nhiên, theo quan điểm của người viết: Nếu nhìn trẻ em như sự sinh động vốn có của nó, để chia sẻ và lớn lên cùng trẻ thì cuốn sách này thực sự hấp dẫn.

 

Tiểu ban Sách thiếu nhi do nhà văn Vũ Tú Nam làm trưởng ban nhận định: "Nên quan niệm đây là một cuốn sách đặc biệt, không phải tiểu thuyết, truyện hay ký…; viết về tâm lý trẻ em, gợi cho người đọc sự thông cảm, chia sẻ với tình cảm tuổi thơ, trân trọng tuổi thơ". Cuốn sách đã được Hội đồng Chung khảo chọn trao Giải vàng Sách Việt Nam 2009.

 

Sẽ có đề án Giải thưởng Sách quốc gia 2011-2020

Đề án Giải thưởng Sách Việt Nam hàng năm giai đoạn 2005-2010 sắp bước vào năm cuối cùng. 5 năm qua như một chặng "làm quen" và rút kinh nghiệm cho một giải thưởng xuất bản khá đa dạng và hướng tới tính chuyên nghiệp.

 

Tuy nhiên, một trong những điểm dễ nhận thấy là cuộc sinh hoạt nghề nghiệp ý nghĩa này với nhiều người trong cuộc vẫn chưa phải là cần thiết. Ngay trong năm thứ 5, một lực lượng (chừng 25% tổng số NXB cả nước) không tham dự, trong đó có những đơn vị lâu năm như Thanh niên, Lao động, Văn hóa dân tộc, Giao thông - Vận tải, Thống kê, Xây dựng, Từ điển bách khoa… Điều này dẫn đến cơ cấu sách trong các mảng dự giải chưa hợp lý, ảnh hưởng trực tiếp đến tính chuyên nghiệp của một giải thưởng chính thống về xuất bản. Câu trả lời hoặc là không tự tin về ấn phẩm hoặc thờ ơ với giải thưởng. Cả hai khả năng này đều cần được cải thiện. Trong đó, ngoài trách nhiệm của các NXB, vai trò chủ động của Hội Xuất bản là rất quan trọng.

 

Sau khi chặng 2005-2010 kết thúc, Hội Xuất bản sẽ chuẩn bị cho đề án Giải thưởng Sách quốc gia 2011-2020 với tiêu chí cao hơn, phạm vi rộng hơn, xét tới các loại sách, trong đó cả mảng sách đang chiếm lĩnh thị trường hiện nay là sách dịch của tác giả nước ngoài.

 

Thiết nghĩ, còn một yếu tố cũng không nên bỏ sót đó là quảng bá, nâng cao uy tín của giải thưởng đối với công chúng - đích đến của bất kỳ một cuốn sách hay và đẹp nào.