Nhà thơ thần đồng Trần Đăng Khoa điều hành hội thảo

BTC tỏ vẻ hơi căng cứng khi chọn hình thức truyền thống: các đại biểu lần lượt lên đọc tham luận, còn người ở dưới ngồi nghe, ghi chép. Chưa có những vấn đề được xới lên, đi sâu vào thảo luận ở các chủ đề rất thiết thực như: Làm thế nào để văn học Việt Nam đến với thế giới? Các nhà văn trẻ có gì trong tay để “xuất khẩu” ra nước ngoài? Việc đào tạo dịch giả văn học (vốn không được chú ý ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới) có cần thiết không? Các nhà văn trẻ Việt Nam liệu có nên sáng tác bằng tiếng Anh để tác phẩm của mình dễ dàng tiếp cận với thế giới? V.v…

Về tỉ lệ các ý kiến, đại biểu Việt Nam vẫn chiếm thời gian quá dài trên diễn đàn, trong khi chúng ta đang rất cần lắng nghe bạn bè quốc tế nói lên nguyện vọng, những khó khăn và sự hợp tác giữa các bên để có được những tác phẩm, sản phẩm dịch thuật tốt nhất đến với công chúng nước bạn.

Nhà thơ Bùi Thị Tuyết Mai với màn "PR" thật thà gây được thiện cảm

Nhiều đại biểu Việt Nam có lẽ chưa quen với tác phong làm việc của một hội thảo quốc tế nên các tham luận (đã được rút gọn) sa đà vào việc trình bày tình hình văn học, quan điểm nghệ thuật và điểm lại các thành tựu của một số tác giả.

Nhưng tựu chung lại, các ý kiến đều thống nhất dịch thuật văn học là một công việc hết sức khó khăn. Dịch giả Trần Thiện Đạo đến từ Pháp phàn nàn về các bản dịch ngược sang tiếng Pháp mà ông không tiện gọi đích danh. Những bản dịch ấy mới chỉ dừng lại ở mức “biết tiếng Pháp” chứ chưa phải là một bản dịch văn học có đủ khả năng thuyết phục được người đọc Pháp khó tính.

Dịch giả Vũ Phong Tạo, ngược lại, chê các bản dịch tiếng Trung mà ông sưu tầm được không đúng với tinh thần tác phẩm Việt. Ông đưa ra ví dụ: “Đất nước đứng lên” (của Nguyên Ngọc) được dịch thành “Tổ quốc đứng lên” hay “Mùa lạc” (của Nguyễn Khải) sang tiếng Trung thành “Mùa thu hoạch lạc” v.v…

Đại diện nhà xuất bản Thụy Điển thì cho rằng cần có một quỹ dành riêng cho dịch thuật văn học, hỗ trợ dịch giả, trả tiền bản quyền và xuất bản tác phẩm…

Tiếc rằng những vấn đề này đã không được xới lên thành một cuộc thảo luận với những mục tiêu thực tế để đạt được những kết quả hoặc thỏa thuận “nóng” ngay tại hội thảo.

Dịch giả Trịnh Lữ đặt ra 3 câu hỏi cho việc quảng bá văn học VN

Vì vậy điểm sáng của buổi sáng đến từ nhà thơ người Mường Bùi Thị Tuyết Mai. Chị không nói về những vấn đề của dịch thuật mà chỉ “marketing” tác phẩm và bản thân mình. Và chị kêu gọi: "Các bạn quốc tế, hãy đọc tôi và dịch tôi nếu các bạn thấy thích. Nếu các bạn quan tâm đến văn học của các dân tộc thiểu số, thì tôi sẵn sàng giúp các bạn lựa chọn những tác phẩm tốt nhất!”

Với ai đó, cách phát biểu kiểu tự PR có phần hơi phản cảm, nhưng thật ra đó là một sự thật thà nghiêm túc, đúng nhất với tinh thần của một cuộc giới thiệu tác giả và tác phẩm văn học của ta với bạn bè quốc tế. Bùi Thị Tuyết Mai nói: Thời gian hội thảo chỉ có một ngày, ta phải tranh thủ, không ê a, dềnh dàng được! Mấy khi bạn bè quốc tế đến được với ta như thế này?

Dịch giả Anna Gustafsson đưa ra những đề nghị thiết thực

Một nhà văn khác tên Mai, chị Trần Thùy Mai đến từ Huế lại chọn cách tiếp cận khác. Chị cho rằng, không nên đặt câu hỏi làm thế nào để giới thiệu văn học Việt Nam ra thế giới. Nhà văn không giống những người sản xuất mây tre đan xuất khẩu, sản phẩm phải phục vụ cho sở thích của người nước ngoài. Mỗi tác phẩm văn học cần thể được vẻ đẹp Việt, tâm hồn Việt, thẩm mỹ Việt, tầm vóc Việt thì tự thân nó sẽ có sức lan tỏa.

Đầu giờ chiều, BTC đã có một số điều chỉnh nên không khí trong hội trường sôi động hẳn. Dịch giả người Mỹ Hillary Watts sau khi đưa ra một số gợi ý như tận dụng công cụ IT, Internet, thậm chí tờ rơi giới thiệu du lịch để giới thiệu các sản phẩm văn học, chị đã đề nghị các nhà văn Việt Nam thay vì ngồi nghe, lên diễn đàn chia sẻ về bản thân, tác phẩm, ý tưởng.

Dịch giả Trịnh Lữ tự trình bày bằng tiếng Anh và tiếng Việt, đặt ra 3 câu hỏi: chúng ta sẽ giới thiệu ra quốc tế loại văn học nào, ai giới thiệu, và giới thiệu như thế nào? Việc quảng bá văn học của ta tới các đối tượng đích mà ta muốn là không khó, nhưng để tiếp cận được độc giả đại chúng quốc tế thì sẽ khác. Người nước ngoài mua một tác phẩm văn học, là mua một áng văn chương. Các nhà văn trẻ nên chủ động quảng bá tác phẩm của mình thay vì thụ động chờ đợi người khác.

Dịch giả Chúc Ngưỡng Tu: Một trong 3 mục tiêu cuối đời của tôi là dịch văn học Việt Nam

Dịch giả Chúc Ngưỡng Tu (Trung Quốc) sau khi chia sẻ những kinh nghiệm dịch thuật của mình đã khiến cả hội trường vỗ tay hoan nghênh khi nói: Năm nay ông đã gần 70 tuổi và chỉ đặt ra 3 việc phải làm cuối đời. Đó là: giữ gìn sức khỏe, chăm sóc cháu đích tôn (được sinh vào đúng 2/9 - ngày Quốc khánh nước ta mà ông gọi đó là số phận) và dịch văn học Việt Nam.

Có một sự ngẫu nhiên là ý kiến đáng chú nhất khép lại một ngày hội thảo lại đến từ dịch giả Anna Gustafsson (Thụy Điển). Chị cho rằng, khi dịch một tác phẩm văn học không phải vì người ta muốn thể hiện tình bạn hay tình yêu với một đất nước nào đó, mà bởi vì muốn mang tới một cuốn sách hay cho độc giả của mình. “Điều tôi muốn nói với các bạn là, để quảng bá văn học Việt Nam ra nước ngoài, thì trước hết, các bạn hãy viết thật hay.” Và chị đưa ra một đề nghị: hàng năm, các bạn hãy gửi danh mục các tác phẩm văn học tiểu biểu trong năm cho chúng tôi, để người dịch Thụy Điển có thể tiếp cận một cách nhanh nhất.