Mặc dù là một câu truyện khoa học giả tưởng song Hoa trên mộ Algernon lại chứa đựng một chân lý dành cho những người mộ đạo: "...con người không nên biết nhiều hơn những gì mà Chúa Trời ban phát cho anh ta ngay từ đầu...". Liệu khi đứng giữa ranh giới những sự lựa chọn, con người có dám vượt khỏi giới hạn mà Chúa đã an bài?

Được sự giúp đỡ của các nhà khoa học danh tiếng, trải qua cuộc phẫu thuật "nhanh đến bất ngờ" và hàng loạt những bài kiểm tra khó hiểu, Charlie đã từng bước tiến bộ dù bản thân anh không hề nhận ra. Cuộc thí nghiệm đã tạo ra một bước ngoặt lớn khi biến một anh chàng đần độn, ngốc nghếch trở thành thiên tài. Trí thông minh của Charlie nhanh chóng vượt xa những người xung quanh. Bộ não của Charlie tựa như một miếng bọt biển khổng lồ có thể thấm hút mọi thông tin nhanh chóng, chính xác và hiệu quả phi thường. Những người mà trước đây anh vẫn thường cảm phục vì sự thông thái nay bỗng trở thành một đám người chậm hiểu, ỳ chệ và nông cạn.

Dù không được nhắc đến nhiều trong truyện nhưng chú chuột Algernon lại chiếm vị trí vô cùng quan trọng. Algernon giống như hiện thân của chính Charlie. Sự thay đổi của số phận hai nhân vật đều bắt nguồn từ công trình nghiên cứu vĩ đại về "trí thông minh nhân tạo". Mặc dù có hai sự khởi đầu hoàn toàn khác nhau: một là con người - dù kém thông minh, một là con vật nhưng những kết quả nghiên cứu thần kinh và tâm lý đã khiến Algernon và Charlie trở thành những vật thí nghiệm, những sản phẩm mẫu đầy hứa hẹn.

Quá trình bị "vật hóa" không phải là bi kịch duy nhất mà Charlie mắc vào sau cuộc phẫu thuật. Nói cách khác, Charlie vẫn có thể làm ngơ việc bị giới thiệu như một sản phẩm mẫu nhưng khi trí thông minh của anh càng cao, óc phân tích và đánh giá của anh càng nhạy bén thì Charlie lại phát hiện ra "mặt trái" của hàng loạt những câu chuyện đời thường mà anh bắt gặp.

Rất nhiều bi kịch nảy sinh từ sự mất cân bằng của Charlie khiến người đọc thực sự phân vân về cái giá phải trải khi con người vượt quyền tạo hóa. Sự mất ổn định đó còn được thể hiện ngay bên trong con người Charlie: anh có bộ não thông tuệ và siêu việt của người trưởng thành nhưng tâm hồn và tình cảm thì trong sáng như một đứa trẻ. Sự mâu thuẫn gay gắt bên trong này cũng khiến Charlie mất đi tình yêu duy nhất của cuộc đời mình. Có lẽ đó là một cái giá quá đắt.

Theo dõi hành trình đi từ bóng tối ra ánh sáng và sự ngược trở về bóng tối của Charlie, người đọc sẽ phải tự tìm cho mình câu trả lời cho câu hỏi: An phận theo ý Chúa hay đấu tranh chống lại số phận?

Cuốn sách đã đem về cho tác giả Daniel Keyes giải "NEBULA AWARD". Bộ phim chuyển thể của tác phẩm với nhan đề Charly, năm 1969 đã đoạt giải Oscar danh giá.