Theo
truyền tụng thì tổ nghề kim hoàn là ba anh em họ Trần, người ở Định
Công. Lớn lên thời buổi loạn lạc, anh em mỗi người một ngả kiếm kế sinh
nhai. Không hẹn, mà cả ba người đều theo học được nghề vàng bạc, cùng
luôn thương nhớ quê nhà, nên đã tìm đường trở về quê hương, cùng nhau
khởi lên nghề làm đồ vàng bạc gọi là nghề “kim hoàn”. Ba anh em đã dạy
cho dân làng Định Công nghề kim hoàn, từ đó thành nghề truyền đời của
thợ kim hoàn ở làng Định Công và người ta coi ba ông họ Trần là tổ nghề.
Thực chất, ba anh em họ Trần chỉ là hậu tổ sư của nghề vàng bạc. Từ xa
xưa, nghề vàng bạc đã xuất hiện ở nước ta. Một số thư tịch cổ cho biết:
Từ thời Thái thú Sĩ Nhiếp (187 - 226) đã đưa về Trung Quốc nhiều cống
phẩm là những đồ vàng bạc của Giao Châu (nước Việt). Sách Đại Việt sử kí
toàn thư cũng có ghi việc vua Lê Đại Hành sử dụng thợ khéo trong nước
làm những đồ vàng bạc tinh xảo để làm cống phẩm cho phương Bắc... Vậy là
nghề vàng bạc ở nước ta đã có hơn ngàn năm lịch sử. Không chỉ có thợ
kim hoàn nổi tiếng ở Định Công, mà thợ kim hoàn ở Hưng Yên, ở Thái Bình
cũng đã nổi danh từ xưa. Và, chính những người thợ kim hoàn ở tất cả các
nơi đó đã tụ hội về Thăng Long, mang theo nghề truyền thống của mình,
góp phần tạo nên sự phát triển thịnh vượng, phong phú của 36 phố phường
xưa.
 |
| Phố Hàng Bạc, Hà Nội |
Vào
thế kỉ XVII - XVIII, nền kinh tế hàng hóa ở Thăng Long có sự phát triển
vượt bậc. Rất nhiều phường nghề thủ công ở tứ xứ, nhất là ở các vùng
phụ cận đã di chuyển vào Thăng Long: Từ Đài Loan (thuộc Hải Dương) nghề
nhuộm đào du nhập vào kinh thành; từ Quất Động (thuộc Hà Nội ngày nay)
người ta đưa nghề thêu tới kinh thành; từ Nhị Khê mà nghề tiện đến với
Thăng Long; nghề rèn thì do người Hòe Thị, Đa Hội đem vào Thăng Long...
Vốn ở sát kinh thành, người Định Công (Thanh Trì) đã đưa nghề kim hoàn
vào Thăng Long rất sớm, lập nghiệp ở phường Đông Các. Rồi tiếp đó, thợ
vàng bạc ở Đồng Sâm (Thái Bình), ở Châu Khê (Hưng Yên) cũng tụ đến
phường Đông Các hành nghề. Đông nhất là thợ gốc Định Công, nhiều thợ
giỏi, tài hoa. Người thợ gốc Đồng Sâm thì giỏi về chạm bạc. Những người
gốc Châu Khê thì chuyên bán khuyên tai, nhẫn, vòng và đúc bạc nén, đổi
tiền cho khách. Chính những người thợ vàng bạc từ các nơi tụ về Thăng
Long đã tạo nên hoạt động chủ yếu và đặc sắc của phường Đông Các xưa,
nay là phố Hàng Bạc và một ít ở phố Hàng Bồ. Để ghi nhớ công ơn của các
tổ nghề, những người thợ vàng bạc đã xây dựng nên hai ngôi đình thờ tiền
nhân. Những người thợ kim hoàn gốc Định Công dựng ngôi đình Trương Thị,
còn gọi là Đình Trên, để thờ Tổ nghề. Còn người thợ vàng bạc gốc Châu
Khê thì mua đất dựng đình Kim Ngân, còn gọi là Đình Dưới, thờ ông Tổ
Bách nghệ, đồng thời đình này cũng là địa điểm giao bạc để đúc và nhận
bạc nén hồi thế kỉ XVIII. Đến nay, Đình Trên ở số 50 Hàng Bạc, Đình Dưới
ở nhà số 42. Hai công trình kiến trúc được xây dựng trên ba trăm năm
rồi, nay đến thăm vẫn bắt gặp không gian truyền thống của ngôi đình làng
với những mảnh chạm khắc sinh động, giàu mĩ cảm.
Trên phố Hàng Bạc, ngôi nhà số 86 là
một di tích lịch sử mới, rất đáng tự hào ở Hà Nội. Đây chính là Trụ sở
của Ban chỉ huy Trung đoàn Thủ đô từ tháng 12 - 1946 đến tháng 2 - 1947.
Tòa nhà ba tầng, to và đẹp, xây dựng khoảng năm 1925, theo lối kiến
trúc Pháp, của nhà tư sản Phạm Chấn Hưng. Ngôi nhà là nơi giao dịch,
buôn bán vàng bạc có tiếng ở Hà Nội đương thời và được đánh giá là vào
loại lớn ở Đông Dương. Ông Chấn Hưng là một nhà tư sản yêu nước, các con
ông đều là những trí thức có tinh thần dân tộc, có tài, như nhà thơ
Phạm Huy Thông, nhà văn Phạm Huy Thái.
Bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp
gian khổ và hào hùng, Trung đoàn Thủ đô đã ra đời và chiến đấu với tinh
thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Ban chỉ huy Trung đoàn thường
tập trung quanh chiếc bàn gỗ rộng trên tầng 2, nhà 86 Hàng Bạc, họp tiến
hành dưới hầm rượu. Suốt thời gian cầm cự ở Hà Nội, Trung đoàn Thủ đô
triển khai những trận đánh có tiếng vang lớn, như trận nhà Sauvage, trận
Hàng Thiếc, trận Đồng Xuân... Những kế hoạch tác chiến và lệnh chiến
đấu xuất phát từ Ban Chỉ huy ở số 86 Hàng Bạc, là một trang kí ức hào
hùng của Thủ đô Hà Nội. Năm 1982, Sở Văn hóa - Thông tin Hà Nội đã gắn
biển lưu niệm tại số nhà 86 phố Hàng Bạc. Đến nay, ngôi nhà còn giữ được
diện mạo cũ. Căn phòng rộng, chiếc bàn trước đây Ban chỉ huy Trung đoàn
từng ngồi họp, dấu vết ngăn hầm rượu cũ nay vẫn còn gần như nguyên vẹn