Đại hội quốc tế các nhà toán học (ICM) hôm nay chính thức khai mạc tại TP.Hyderabad, Ấn Độ.

GS.TSKH Hà Huy Khoái, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, nhận định: hôm nay (19.8) có thể sẽ trở thành một mốc son lịch sử của khoa học Việt Nam: lần đầu tiên, Giải thưởng Fields sẽ được trao cho một người Việt Nam – GS. Ngô Bảo Châu.

Giải thưởng Fields từ lâu được xem như “giải Nobel toán học”.

GS Ngô Bảo Châu giảng dạy tại ĐH Quốc gia trong chuyến về nước vừa qua. Ảnh: M.Đ

ICM là đại hội lớn nhất trong cộng đồng toán học thế giới, được tổ chức bốn năm một lần dưới sự bảo trợ của Hội Liên hiệp Toán học quốc tế (IMU). Hiện vẫn còn rất nhiều nước chưa phải là thành viên IMU, bởi chưa có đội ngũ nghiên cứu toán học. Chẳng hạn, trong khối ASEAN, thì Myanmar, Lào, Campuchia và Brunei chưa phải là thành viên IMU. ICM lần đầu diễn ra ở Zurich (Thụy Sĩ) năm 1897 với 208 đại biểu từ 16 nước. ICM Hyderabad 2010 sẽ đón khoảng 3.000 đại biểu từ 90 nước. Đại hội kéo dài chín ngày, từ 19 - 27.8. Trước đó, Đại hội quốc tế các nhà nữ toán học (ICWM) đã diễn trong hai ngày 17 và 18.8 như một hoạt động bên lề.  Sau ICM Kyoto 1990 và ICM Bắc Kinh 2002 thì đây là lần thứ ba ICM được tổ chức ở Châu Á trong tổng cộng 26 lần từ trước đến nay.

Dự đoán GS Ngô Bảo Châu đoạt giải này là hoàn toàn có cơ sở, bởi công trình “Chứng minh Bổ đề cơ bản” của ông được xem là một bước đột phá của nền toán học hiện đại.

“Với Giải thưởng Fields của Ngô Bảo Châu, chúng ta có thể tự hào về tầm cao mà trí tuệ của người Việt Nam có thể đạt đến được. Và có thể nói không ngoa, đó cũng là tầm cao nhất của trí tuệ nhân loại”, GS.TSKH Hà Huy Khoái viết.

Theo thông lệ, một phần không thể thiếu trong lễ khai mạc là công bố các giải thưởng mà năm nay, ngoài Huy chương Fields, Giải Nevanlinna, Giải Gauss, còn có thêm giải thưởng mang tên nhà toán học nổi tiếng Trung Quốc Shiing-Shen Chern (Trần Tỉnh Thân, 1911-2004) lần đầu tiên được trao.

Tổng thống Ấn Độ, bà Pratibha Patil sẽ khai mạc đại hội và trao giải cho các nhà toán học.

Huy chương Fields

Bắt đầu được trao từ năm 1936, theo sáng kiến của nhà toán học người Canada John Charles Fields, giải Fields gồm một huy chương vàng và tiền thưởng 15.000 USD, còn gọi là “giải Nobel Toán học”, bốn năm trao một lần và chỉ trao cho người dưới 40 tuổi (tính đến ngày 1.1 năm xét giải). Giải Fields không trao cho quá 4 người mỗi lần, thông thường là 2 người.

Liên hiệp Toán học quốc tế (IMU, International Mathemathical Union) sẽ cử ra một tiểu ban xét chọn giải Fields gồm khoảng 10 người, đứng đầu là đương kim Chủ tịch IMU – ông Laszlo Lovasz, nhà toán học người Hungary. Chức vụ trưởng tiểu ban có ảnh hưởng rất lớn đối với kết quả xét chọn giải Fields. Nghe nói năm xưa Atiyah, khi làm trưởng ban xét chọn giải Fields, đã bỏ ngoài tai mọi xì xào, nhất quyết chọn nhà vật lý người Mỹ Witten làm chủ nhân giải Fields 1990. Từ đó tới nay, ngành toán - vật lý luôn hoạt động sôi nổi, chứng tỏ Atiyah là người có tầm nhìn.

Giải Nevanlinna

Từ năm 1981, ICM công bố thêm Giải Nevanlinna nhằm vinh danh nhà toán học Phần Lan Rolf Nevanlinna, người qua đời một năm trước đó. Đây là giải dành cho các công trình toán học có đóng góp nổi bật cho ngành Tin học.

Cũng giống như Huy chương Fields, Giải Nevanlinna nhằm vào các nhà toán học dưới 40 tuổi tính đến ngày 1.1 của năm trao giải.

Giải Gauss

Giải Gauss do IMU và Hội Toán học Đức cùng lập ra, được trao lần đầu tiên vào năm 2006, nhằm tôn vinh các công trình toán học mang tính ứng dụng cao. Người nhận giải được nhận huy chương có hình nhà toán học Đức và một khoản tiền thưởng là 10.000 EUR.
Gauss (1777 –1855) được coi là một trong những nhà toán học có ảnh hưởng lớn nhất mọi thời đại, ông chính là người đã phát biểu “Toán học là nữ hoàng của các môn khoa học”.

 

Huy chương Chern

Từ năm nay, IMU sẽ trao thêm Huy chương Chern cho một cá nhân có nhiều thành tựu toán học nổi bật trong đời. Giải được lập ra để tưởng nhớ nhà toán học Mỹ gốc Hoa Shiing-Shen Chern, một trong những người xuất sắc nhất ở lĩnh vực hình học vi phân của thế kỷ 20.

 

Huy chương Chern được trao kèm với số tiền thưởng 500.000 USD. Tuy nhiên IMU quy định, một nửa số tiền thưởng sẽ được quyên cho một số tổ chức do người nhận giải lựa chọn nhằm hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu, giảng dạy và quảng bá toán học. Sinh thời, bản thân Shiing-Shen Chern là người hào hiệp và đã có nhiều đóng góp cá nhân cho toán học.

 

Huy chương Fields được đúc bốn năm một lần tại Sở đúc tiền Hoàng gia Canada, và được thiết kế bởi nhà điêu khắc  R.Tait McKenzie. Mặt trước của tấm huy chương có hình khuôn mặt Archimedes nhìn từ bên phải. Trước mặt ông là dòng chữ Hy Lạp “khuôn mặt của Archimedes”. Dòng chữ  “RTM, MCNXXXIII” là viết tắt tên tác giả huy chương, nhà điêu khắc Robert Tait McKenzie, và năm 1933 (chữ số La Mã, nhưng viết sai! Lẽ ra phải là MCMXXXIII).  Dòng chữ TRANSIRE SUUM PECTUS MUNDOQUE POTIRI, tiếng latin, có nghĩa là  “hãy hướng đến sự hiểu biết và làm cho bạn trở thành chủ nhân của vũ trụ”.  Đó là câu trong tác phẩm Astronomica của nhà thơ La Mã Manilius từ thế kỷ thứ 1. Mặt sau của huy chương có cành ôliu và dòng chữ “CONGREGATI EX TOTO ORBE MATHEMATICI OB SCRIPTA INSIGNIA TRIBUERE”, trong tiếng latin có nghĩa là “Các nhà toán học từ khắp thế giới họp tại đây tặng huy chương này vì công trình xuất sắc”. Còn ở mặt sau còn có hình một mặt cầu Archimedes nội tiếp trong một hình trụ (nhắc đến bài toán cầu phương nổi tiếng của Archimedes). Tên của người được tặng Giải thưởng được khắc bên vành của huy chương.