- Nhà văn Nguyễn Tuân sinh
thời nổi tiếng là người quảng giao. Bà có thể kể lại một vài kỷ niệm của
nhà văn với bạn bè mà bà được chứng kiến?
+ Đầu tiên phải nói đến việc cụ
đặc biệt yêu những người trẻ có tài. Người ta cứ nói cụ Nguyễn kênh
kiệu là không phải đâu. Tôi nhớ có lần Nguyễn Tuân gặp một số văn nghệ
sĩ từ Huế ra như Trịnh Công Sơn, Bửu Chỉ, Hoàng Phủ Ngọc Tường, lúc đó
họ đều còn rất trẻ, cụ đã ân cần trò chuyện và yêu cầu mọi người gọi
bằng anh cho thân mật. Nhà văn Nguyễn Minh Châu vốn là người dè dặt, có
lần nhờ tôi đưa đến gặp Nguyễn Tuân để hầu chuyện cụ. Nguyễn Minh Châu
rất bất ngờ về thái độ tiếp đón niềm nở, trân trọng của nhà văn bậc đàn
anh. Riêng với các nhà văn Nguyễn Khải và Anh Đức (lúc bấy giờ đều còn
trẻ) thì Nguyễn Tuân có ý thức nâng đỡ rất rõ ràng. Cái gì của hai vị
này viết ra cụ Nguyễn cũng đọc rồi viết thư trao đổi rất bình đẳng.
Nguyễn Tuân không giấu giếm sự yêu mến dành cho những người trẻ có tài
năng, và cả những người gần gụi, "điếu đóm" xung quanh.
Tôi chứng kiến có lần nhà văn
Đoàn Minh Tuấn ở Sài Gòn ra, khi về, cụ Nguyễn gửi quà chu đáo cho vợ
con anh Tuấn, còn dặn dò rất kỹ lưỡng, ân cần nữa. Một ví dụ khác về sự
chiều bạn của cụ Nguyễn, là khi có một cuộc triển lãm tranh của một số
họa sĩ trẻ người Huế tại Hà Nội, cụ Nguyễn đến xem và rất thích thú. Kết
thúc triển lãm, các họa sĩ trẻ vì yêu mến nhà văn mà có nhã ý mời cụ ra
quán nhậu một bữa. Cụ gợi ý về nhà tôi để tôi nấu một số món ăn (chẳng
là cụ thích một vài món Huế tôi làm). Cả nhóm đồng ý và cụ hẹn cuối tuần
gặp lại. Đến ngày thứ sáu cụ đi khám bác sĩ và được các bác sĩ cảnh báo
tim cụ có vấn đề, phải nhập viện ngay. Nhưng vì lời hẹn với các họa sĩ
trẻ, cụ nói dối các bác sĩ là cho về nhà để chủ nhật cụ phải làm việc
với Nhà xuất bản rồi thứ hai sẽ nhập viện. Chiều thứ hai cụ vào viện thì
đêm thứ ba cụ mất.
Nhà văn Nguyễn Tuân "chiều" bạn
là như thế, nhưng ngược lại cụ cũng rất được mọi người chiều chuộng
lại. Có lần cụ đến chơi nhà tôi, rồi sang chơi nhà ông hàng xóm của tôi
nữa. Ông hàng xóm này trồng nhiều cây trong vườn, lúc nào cũng nâng niu
từng cành, từng nhánh, tưởng chừng chẳng bao giờ ông cho ai đụng vào cây
cối của mình. Trong vườn nhà ông này có duy nhất một cây mai nhỏ, đang
nở một cành hoa trắng rất đẹp. Cụ Nguyễn nhìn thấy cây mai thì ngỏ ý xin
cành hoa đẹp nhất. Ông hàng xóm nhà tôi vội vàng đi lấy kéo, cắt cành
hoa mai biếu cụ. Tôi bảo: "Hàng xóm nhà cháu phải chiều bác lắm mới biếu
bác cành mai đấy, chứ xóm cháu chả ai xin ông ấy được đâu", cụ Nguyễn
chỉ cười.
Lần khác đến chơi nhà họa sĩ Sỹ
Ngọc, thấy giò phong lan đang trổ một nhành hoa dài rất đẹp, Nguyễn
Tuân cũng xin ngay. Ông Sỹ Ngọc chiều cụ Nguyễn, bảo cụ cứ về nhà, sẽ bê
cả cây sang biếu cụ. Ngay cả trong gia đình Nguyễn Tuân, vợ và các con
cũng rất chiều chuộng cụ. Con cả cụ là ông Nguyễn Xuân Đào, đã trở thành
tiến sĩ rồi mà cụ vẫn sai đi "đưa thư cho cô Trai". Thư cụ viết cho tôi
lúc nào cũng chỉ mấy dòng, chỉ là cho mượn cái xe hoặc đi mua giúp cụ
tí rượu. Đến cả các anh công an cũng rất chiều Nguyễn Tuân. Số là một
lần Nguyễn Tuân đi uống rượu ở Đại sứ quán Pháp trên đường Trần Hưng
Đạo. Lúc về, cụ say quá, đi bộ đến cổng Sở Công an Hà Nội thì ngồi bệt ở
vỉa hè. Mấy anh công an nhận ra nhà văn Nguyễn Tuân nên dìu cụ vào văn
phòng, pha nước chanh cho cụ uống rồi cho hai anh công an mặc thường
phục đưa xe chở cụ về tận nhà.
- Cụ bà Nguyễn Tuân là
người phụ nữ rất quan trọng góp phần làm nên sự nghiệp của cụ Nguyễn. Bà
có ấn tượng thế nào về người phụ nữ ấy?
+Tôi cho rằng cụ bà Nguyễn Tuân
chính là một trong những người phụ nữ hay nhất trong đời mà tôi đã được
gặp. Bà đóng vai trò không chỉ là một người vợ của cụ Nguyễn, mà là một
người tri âm tri kỷ. Nguyễn Tuân rất nể vợ. Có lần cụ Nguyễn tâm sự với
vợ là "Giữa tôi với bà thì ai nên "đi" trước". Cụ bà bảo ngay: "Chỉ có
tôi mới chăm sóc được ông trên đời. Ông ăn không nhiều nhưng ăn tinh.
Giò phải mua của ai thì ông mới ăn, rượu phải mua của ai thì ông mới
uống, món ăn nấu thế nào thì mới hợp khẩu vị ông, chỉ có tôi biết. Nên
nếu tôi đi trước thì tôi thương ông lắm".
Cụ Nguyễn lại bảo: "Nhưng nếu
tôi đi trước thì tôi biết bà rất buồn. Hay là tôi với bà "đi" một lần
vậy". Đấy, chỉ cần nghe câu chuyện hai cụ chia sẻ với nhau đã thấy cảm
động vì tình yêu họ dành cho nhau rồi. Tôi nhớ một hôm tôi đến nhà hầu
chuyện Nguyễn Tuân. Nói chuyện với cụ được một lúc lâu thì cụ bà về. Cụ
Nguyễn bảo vợ: "Bà ngồi quạt một tí cho mát rồi đi mua cho tôi quả trứng
gà". Tôi mới cắt lời cụ Nguyễn: "Bác buồn cười thật đấy, bác gái vừa đi
về còn đang mệt. Có quả trứng gà thôi, cháu đến từ lâu, lại có xe đạp,
sao bác không bảo cháu chạy ù đi mua cho bác. Hoặc là bác không sai cháu
thì bác sai cô Giang con gái bác đi mua, đỡ vất vả bác gái". Nhưng cụ
Nguyễn thủng thẳng đáp: "Nếu là rượu hay giò thì tôi có thể sai cô, vì
cô cứ đến những nhà mà tôi vẫn mua là có rượu ngon, giò ngon. Còn trứng
gà thì chỉ có bà nhà tôi mới biết cách chọn trứng gà tươi thôi. Tôi chỉ
ăn trứng gà bà ấy mua về". Tôi rất phục cụ bà Nguyễn Tuân, đúng là chỉ
có bà mới hiểu và chiều được ông chồng nhà văn cá tính độc đáo ấy mà
thôi.
- Nguyễn Tuân là nhà văn
được yêu mến không chỉ bởi tài năng mà cả nhân cách. Tuy nhiên, sinh
thời không phải lúc nào ông cũng được hiểu đúng. Gần gũi Nguyễn Tuân, bà
thấy ông thường có ưu tư về việc người ta có những lúc nhìn nhận không
đúng về mình?
+ Những năm cuối đời, Nguyễn
Tuân từng thổ lộ với tôi, trong lòng cụ có nhiều điều day dứt, trăn trở
muốn viết ra lắm, mà không thể viết. Tôi thấy có hai điều ở Nguyễn Tuân
mà một số người chưa hiểu đúng về cụ. Điều thứ nhất, như tôi đã viết
trong cuốn sách, và chính là báo Văn nghệ Công an đã có lần phân tích,
là việc Nguyễn Tuân đi tù. Cụ Nguyễn có hai lần ngồi tù là do bệnh ham
đi, ham "xê dịch" chứ không phải vượt biên hoạt động yêu nước như nhiều
người suy diễn.
Chuyện thứ hai là khi nói về
tinh thần cách mạng của cụ, có người còn hoài nghi. Tôi phải nói rằng,
Nguyễn Tuân là người đi theo ánh sáng cách mạng từ rất sớm. Trước Cách
mạng Tháng Tám, cụ đã viết vở kịch "Cỏ độc lập" với những câu như sau:
"Cỏ này vốn tên là Cỏ Độc Lập, chất của nó ngọt như thuốc trường sinh,
vị nó chữa được bệnh Chán Đời, và giã nhuyễn ra gạn lấy nước mà chép
sách thì thứ mực này cầm cự được cả sức tàn phá của thời gian".
Sau giải phóng miền Nam, Nguyễn
Tuân là nhà văn vào Nam sớm nhất, tìm gặp một số anh em văn nghệ sĩ
trong đó. Có một người, cũng là văn nghệ sĩ nói: "Anh Tuân ơi mình bị
lừa rồi". Nguyễn Tuân phản ứng ngay: "Tôi đi theo con đường giải phóng
dân tộc là đúng chứ ai mà lừa được tôi". Từ đó Nguyễn Tuân không bao giờ
gặp lại người này nữa vì cụ cho rằng họ nhận thức như thế là chưa đúng.
Nguyễn Tuân còn là một nhà văn
có tầm nhìn xa. Cụ đã từng nói với ông Trần Lâm, khi đó là Giám đốc Đài
Truyền hình Việt Nam, rằng phải giữ lấy những văn hóa hát ả đào vì nó là
tinh hoa dân tộc. Lúc đó đã có người lên tiếng nói Nguyễn Tuân có tư
tưởng tư sản. Nhưng hôm nay thì các bạn thấy đấy, ca trù đã trở thành
văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn. Những người có khả năng đi trước
thời cuộc như cụ Nguyễn thì có lúc gặp nạn trong cuộc đời cũng là dễ
hiểu.
- Xin cảm ơn nhà văn Ngọc Trai
