 |
| Tiểu thuyết "Đỉnh máu" của nhà văn Nguyễn Bảo. Ảnh: T.P |
- Những nhân vật như
Phó tư lệnh Quân đoàn 2 Hoàng Đan; Sư đoàn trưởng Sư đoàn 304 Lê Công
Phê, Chính ủy Sư đoàn 304 Trần Bình… vốn không xa lạ với nhiều người,
nhất là cán bộ, chiến sĩ trong quân đội. Các nhân vật này đã xuất hiện
trong tiểu thuyết “Thượng Đức” và tiếp tục cuộc hành trình lên đỉnh
1062. Trong chiến dịch, tôi biết họ nhưng cũng chỉ “kính nhi viễn chi”.
Sau hơn 30 năm, tôi gặp lại họ và gần gũi thân thiết. Họ kể cho tôi nghe
nhiều chuyện, qua đó, tôi biết thêm tính khí của mỗi người. Chiến dịch
Thượng Đức có sự trục trặc giữa phái viên của Bộ Tổng tham mưu với quân
đoàn và sư đoàn về quan điểm chiến thuật. Đó là điều có thật. Để cụ thể
hơn, nhấn thêm tính cách “ngang ngạnh” của Hoàng Đan, tôi đã cho phái
viên Bộ Tổng tham mưu gặp Hoàng Đan trước khi ông vào 1062. Tương tự như
vậy, tôi đã khám phá tâm tư tình cảm của Lê Công Phê qua chi tiết có
thật ông bị bệnh đái ra máu và phải ra Hà Nội điều trị. Từ chi tiết này,
tôi tự tin và vững tay hơn khi miêu tả cái khốc liệt, cái gian khổ
trong những tháng ngày ở 1062. Các chi tiết cậu công vụ phát hiện bệnh
tật của ông cũng như bức thư ông gửi cho Trần Bình là tôi nghĩ ra, không
biết sự thực có như vậy không. Nhưng dù nếu không phải như vậy thì
những chi tiết này cũng vô hại và tôi tin, họ sẽ không phật lòng gì cả.
Có một nguyên mẫu mà mãi
khi cuốn sách ra đời, tôi vẫn còn hồi hộp chờ sự phản ứng, ấy là nhân
vật Lê Mã Lương. Thiếu tướng Lê Mã Lương thời chống Mỹ, cứu nước đã là
người của công chúng. Cũng rất tình cờ, một lần đến chơi nhà, tôi khoe
với anh đang viết về 1062. Ấy thế là đụng đến kỷ niệm một thời sôi động
của đời anh. Anh kể say sưa rất nhiều chuyện đã diễn ra trên 1062 và
chợt nhớ cuốn nhật ký bìa xanh to bằng bàn tay viết ở 1062. Dĩ nhiên,
muốn đưa nhật ký ấy vào tiểu thuyết phải dựng chuyện, dựng một nhân vật
bằng xương bằng thịt trước mặt mình, một con người đã thân thuộc với
nhân dân. Đưa một nguyên mẫu vào tác phẩm văn học phục vụ cho ý đồ của
tác giả, đương nhiên không thể có gì nói vậy. Người đầu tiên tôi mang
sách tặng là Thiếu tướng Lê Mã Lương. Cả đến một tháng chờ đợi vẫn không
dám hỏi anh một câu thông thường: “Anh thấy cuốn sách thế nào?”. Tình
cờ hôm ấy, một anh bạn mời tôi và anh Lê Mã Lương đến nhà nhậu. Tay bắt
mặt mừng nhưng vẫn chưa dám hé: “Anh đã đọc “Đỉnh máu” chưa?”. Ấy thế
nhưng một anh bạn khác thì không e dè gì cật vấn ngay. Tôi nghe mà tim
đập thình thịch. Sao cậu bạn lại hỏi kỹ đến thế. Trường hợp này trường
hợp kia là tôi hình dung ra, dựng lên, sao lại hỏi Lê Mã Lương đúng hay
sai? Hú hồn, hú vía, Lê Mã Lương quay qua ông bạn nói nghiêm trang.
"Đúng như thế, lúc đó phải xử trí vậy thôi. Tất nhiên, trong sách tác
giả cũng bịa ra nhiều nhiều đấy”. Và anh cười rất tươi. (cười)
Theo quan niệm của tôi,
tiểu thuyết là tổng hòa của nhiều thể loại, cho phép được tung hoành
thoải mái, miễn sao cầm cuốn sách của anh, người đọc không dửng dưng bỏ
dở. Còn nhân vật trong tiểu thuyết, nhân vật nào cũng có hư cấu. Nhân
vật hư cấu hoàn toàn thì tha hồ “bay bổng”, còn nhân vật có thật thì
“bay bổng” ít hơn và quan trọng người viết phải thấu hiểu những điều
mình “bồi” cho họ. Họ có chấp nhận không? Có gây khó dễ cho mình không?
- Phản ánh hiện thực
là thế mạnh của ông. Vậy ông viết về chiến tranh bằng kinh nghiệm cá
nhân dựa trên trí tưởng tượng, hay còn bằng một phương diện nào khác?
- Tôi thấy có người đang
phản đối nguyên lý “Văn học phản ánh hiện thực”. Họ cho rằng, nói văn
học phản chiếu hiện thực thì còn chấp nhận được. Tôi không quan tâm mấy
về cái đúng, cái sai trong chuyện này. Tôi tự nhận thấy, cái tạng mình
không dựa vào thực tế cuộc sống thì không thể viết lách gì được. Bởi
vậy, từ ngày rời ghế nhà trường đi vào quân ngũ, sống, học tập, làm
việc, tích lũy tài liệu là việc tôi rất coi trọng. Tất nhiên, có khi
hiện thực mình sống mình nhìn thấy, mình nghe được, sờ được nhưng đưa
vào tác phẩm lại gượng gạo khó tin. Ngược lại, có những sự việc, những
con người mình tưởng tượng ra, mình sáng tạo ra lại rất thật, rất sinh
động nữa. Nhưng đấy lại là câu chuyện khác. Nói cho cùng, thì sự tưởng
tượng sáng tạo có được cũng bắt đầu bằng sự sống đẫm đầy của bản thân
người viết mà thôi.
Tôi viết “Thượng Đức”
rồi “Đỉnh máu” vẫn là cách coi trọng hiện thực phát huy tối đa sự tưởng
tượng sáng tạo. Nhà văn Nguyễn Công Hoan đã khuyên, đừng quá câu nệ vào
thể loại. Ông nói đại ý rằng: Nếu ai đó sáng tác được một tác phẩm hay,
say mê người đọc mà chưa có thể loại nào giống nó, há chẳng phải là anh
vừa tạo ra một thể loại mới đó sao?
- Có ý kiến nói, tiểu thuyết “Đỉnh máu” là phần tiếp theo của “Thượng Đức”. Ông có ý định gì sau tiểu thuyết “Đỉnh máu”?
- Có thể coi “Đỉnh máu” ở
phương diện nào đó là phần tiếp theo của “Thượng Đức” thì đúng hơn. Bởi
lẽ, chiến sự diễn ra trong cùng một vùng đất. Ta tiêu diệt địch ở
Thượng Đức thì sau đó Sư dù đánh chiếm cao điểm 1062 hòng tái chiếm
Thượng Đức. Nhưng “Đỉnh máu” lại hoàn toàn độc lập, riêng biệt, về cấu
trúc, bố cục và sự xuất hiện các nhân vật. Tôi không dám mơ đến dựng lại
cuộc chiến bằng bộ tiểu thuyết tầm cỡ. Tuy nhiên, tôi vẫn còn nhiều ý
định viết về chiến tranh cách mạng và tôi cho rằng, không chỉ ở riêng
bản thân tôi mà cả với nền văn học Việt Nam hiện đại thì đây sẽ là một
đề tài không bao giờ ngưng nghỉ.
- Là nhà văn mặc áo lính, từng làm Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội,
ông đã trực tiếp làm chủ khảo rất nhiều cuộc thi sáng tác về đề tài
chiến tranh cách mạng và người chiến sĩ rồi tham gia nhiều chương trình
đầu tư sáng tác tiểu thuyết sử thi và trường ca về đề tài này. Ông đánh
giá thế nào về tính hiệu quả của các cuộc thi cũng như các chương trình
đầu tư sáng tác?
- Với các cuộc thi thì
hiệu quả của nó không còn gì phải bàn nữa. Nó kêu gọi mọi người tham gia
viết, mà viết với cố gắng cao nhất để đoạt giải. Nhiều sáng tác xuất
sắc ra đời sau các cuộc thi được tập hợp lại thành những cuốn sách có
giá trị bền vững và sống rất lâu trong lòng bạn đọc.
Về việc đầu tư cho sáng
tác văn học, trong khi kinh tế nước nhà còn khó khăn, Nhà nước, Bộ Quốc
phòng bỏ ra một nguồn kinh phí nhằm giảm bớt phần nào khó khăn cho người
viết thật là quý hóa. Đáng tiếc là nguồn kinh phí này chưa đáp ứng kỳ
vọng của cấp trên và cấp dưới… Và cũng chỉ nên đầu tư cho người đã hoàn
thành tác phẩm. Tránh đầu tư dàn trải, tránh đầu tư cào bằng. Số tiền
đầu tư tương ứng với chất lượng tác phẩm và công sức người viết bỏ ra.
Đó như một tặng phẩm, một tặng thưởng để khuyến khích người làm việc
nghiêm túc, người có tài năng. Nếu làm được như thế, tôi nghĩ cũng là
cách làm cho sáng tác về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách
mạng nói riêng và văn chương nước nhà nói chung phát triển hơn.
Cảm ơn nhà văn Nguyễn Bảo!
(Theo qdnd.vn)