Thực tế có không ít thí sinh vào phòng thi chỉ để... ngủ. (Chụp trong kỳ thi ĐH, CĐ năm 2009 tại Hội đồng thi Học viện Báo chí - Tuyên truyền). Ảnh: Nhật Nam

Có thể nói, sự nỗ lực của ngành giáo dục - đào tạo (GD-ĐT) trong việc chống tiêu cực trong thi cử, khắc phục bệnh thành tích trong giáo dục cũng như giải pháp 3 chung được áp dụng trong 8 năm qua đã đem lại kết quả nhất định. Tuy nhiên, để tiếp tục cải tiến thi cử theo hướng gọn, nhẹ, hiệu quả và thiết thực thì đã đến lúc ngành GD-ĐT nên đặt "ngưỡng" cho thí sinh (TS) dự thi vào ĐH.

Thí sinh ảo: tăng quy mô và lãng phí

Đã nhiều năm nay, tỷ lệ TS dự thi luôn chỉ bằng từ 65% đến 70% số TS đăng ký dự thi. Năm nay, tỷ lệ này tính chung cho cả 2 đợt là 70%, nhưng có trường con số trên chỉ hơn 50%. Điều ấy có nghĩa là 1/3 số phòng thi, từng ấy giám thị, hàng trăm nghìn đề thi bị lãng phí. TS đã đăng ký dự thi từ tháng 3, ấy là lúc các trường tổ chức thi phải thuê phòng thi, chuẩn bị lực lượng giám thị cho 100% số đăng ký. Dù tính toán giỏi đến đâu thì các cơ sở đào tạo cũng phải bù lỗ khoản không nhỏ, nhiều vài trăm, ít vài chục triệu. Bộ GD-ĐT không làm con số thống kê nhưng với 191 lượt trường tổ chức thi thì tổng số tiền các đơn vị phải bù lỗ lên tới hàng chục tỷ đồng. Còn 1/3 số hồ sơ ảo có nghĩa là TS đã "đốt" 400 nghìn bộ hồ sơ, mỗi hồ sơ đăng ký dự thi phải nộp 40.000 đồng. Từ đó có thể tính được số tiền mà TS và gia đình đã lãng phí vào việc nộp hồ sơ dự phòng.

Không chỉ lãng phí tiền của và công sức, hồ sơ ảo còn khiến cho kỳ thi trở nên cồng kềnh. Lẽ ra, ở đợt 1, 93 trường chỉ phải lo tổ chức thi cho 638.192 TS (số TS dự thi) nhưng vì số ảo nên đã phải lo chuẩn bị một kỳ thi cho 930.255 TS (số TS đăng ký dự thi). Đợt 2, thay vì chuẩn bị cho 623.749 TS thì 98 trường đã phải lo cho 870.755 TS. Quy mô lớn kéo theo hàng loạt vấn đề: phải thuê cả những địa điểm thi quá xa, dùng cả trường tiểu học; huy động cả sinh viên và nhờ cả giáo viên phổ thông trông thi; phải in một số lượng đề thi lớn gấp 1,3 lần… Với xã hội, quy mô lớn khiến cho sự căng thẳng tăng lên, việc chuẩn bị phương tiện, chỗ ăn, ở cũng trở nên phức tạp hơn.

Đó là hậu quả của tình trạng "ảo" trên hồ sơ, còn "ảo" trong số TS dự thi cũng gây lãng phí không nhỏ. Không hiếm hình ảnh, TS vào phòng thi chỉ để ngủ, không ít trường hợp bỏ giấy trắng. Kết quả thi ĐH nhiều năm qua cho thấy, có đến quá nửa số bài thi dưới điểm trung bình, số bài bị điểm 0 có ít đi do có môn thi trắc nghiệm nhưng ở những môn tự luận thì cùng đến hàng chục nghìn. Môn Toán năm 2008, Bộ GD-ĐT không công bố con số thống kê nhưng biểu đồ so sánh điểm thi ĐH và thi tốt nghiệp cũng cho thấy khoảng gần 30 nghìn bài thi từ 0,5 đến 1 điểm, số lượng bài thi đạt từ 1 đến 1,5 điểm chiếm nhiều nhất, khoảng 65 nghìn bài, tiếp đến là từ 1 đến 2 điểm khoảng hơn 60 nghìn. Số TS này không thi cũng biết là trượt. Cũng theo số liệu thống kê của Bộ GD-ĐT, Hà Nội là địa phương có điểm trung bình của 3 môn thi cao nhất cũng chỉ đạt 13,58, còn thấp nhất là Sơn La chỉ 8,89 điểm. Một vài con số thống kê đã đủ chứng minh rằng, phần lớn TS đi thi ĐH, CĐ chỉ để biết, không phải để đỗ.

"Ngưỡng" là kết quả học tập ở phổ thông

Vì sao lại có hồ sơ ảo? Giải pháp nào để hạn chế, tiến tới triệt tiêu hồ sơ ảo và cả TS "ảo" để kỳ thi gọn nhẹ, hiệu quả và bớt lãng phí?

Nộp thêm một hoặc nhiều bộ hồ sơ lúc đăng ký, sau đó 3 tháng chọn một trường để dự thi, thực ra là một cách TS tìm thêm cho mình một cơ may. Trên thực tế, học sinh giỏi -những người có khả năng và xứng đáng trúng tuyển vào ĐH - thường đã chọn cho mình một trường, một ngành nghề nên chỉ nộp một hồ sơ. Số nộp nhiều hồ sơ thường rơi vào những em nhàng nhàng bậc trung. Tuy nhiên, như bà Trần Thị Hà, Vụ trưởng Vụ Đại học đã trả lời báo chí, không thể ra quy định mỗi TS chỉ được nộp 1 hồ sơ.

Kỳ thi tuyển sinh ĐH luôn căng thẳng bởi mâu thuẫn cơ bản giữa nhu cầu học tập thì lớn mà khả năng đào tạo thì có hạn. Hằng năm, khoảng hơn 1,2 triệu TS thi nhưng chỉ 200 nghìn trúng tuyển. Vì mâu thuẫn này nên người ta phải tổ chức thi để sàng lọc và tuyển chọn. Học sinh tốt nghiệp THPT được quyền dự thi để được chọn vào bậc học cao hơn, đây là quyền lợi chính đáng. Song, chỉ chưa đến 20% số học sinh tốt nghiệp THPT có khả năng học lên, số còn lại đi thi để tìm cơ may. Trong khi đó, các trường phải lo thêm một lượng không nhỏ chỗ thi, đề thi, giám thị, giám khảo... chỉ để làm một việc vô ích: đánh trượt những TS không thể đỗ.

Để giải quyết tình trạng trên, đặt "ngưỡng" có lẽ là lời giải tối ưu trong giai đoạn hiện nay. Cách đây hàng chục năm, trước khi quyết định phương án thi 3 chung, người ta đã tính đến giải pháp này. Tuy nhiên, Bộ GD-ĐT chưa quyết do e ngại như vậy là tước mất quyền dự thi của TS. Song, hiện nhiều trường ĐH, nhất là trường chất lượng cao muốn sơ tuyển hồ sơ như một số trường, học viện thuộc khối quân đội, an ninh và đòi hỏi năng khiếu, hoặc có quy định HS phải đạt kết quả học tập ở phổ thông (có thể là kết quả thi tốt nghiệp hoặc điểm tổng kết một vài môn học năm lớp 12) ở mức nào đó thì mới được dự thi vào trường. Đây cũng là một giải pháp phân luồng hợp lý để TS lựa chọn trường, ngành đáp ứng nguyện vọng nhưng đồng thời phù hợp khả năng của mình. Những trường không có yêu cầu cao hoặc đặc biệt thì không cần đặt ngưỡng. Như vậy, Bộ vẫn tôn trọng quyền của TS, song sẽ góp phần làm giảm đáng kể số lượng TS đăng ký dự thi cũng như số lượng hồ sơ ảo. Việc làm này thuộc quyền của các cơ sở đào tạo, lẽ nào Bộ GD-ĐT không dành cho các trường ĐH quyền tự quyết?