Truyền thuyết về ngôi làng đầu tiên trên đất Hà Nội
Hà Nội là vùng đất có nhiều làng cổ. Đã bao giờ bạn tự hỏi đâu là ngôi làng đầu tiên trên đất Hà Nội? TS Lưu Minh Trị cùng nhóm tác giả đã trả lời câu hỏi này trong cuốn sách “Làng cổ Hà Nội” tập 2. Vào khoảng đầu Công nguyên, một nhóm người Việt cổ đi dọc sông Mẹ (tức sông Hồng) tìm chỗ định cư giữa đồng bằng lầy lội. Họ đã nhìn thấy núi Rốn Rồng nhô cao, lại có một nhánh sông Mẹ uống quanh chân núi. Họ quyết định dừng lại lập trại, dần thành làng. Ngôi làng cổ đầu tiên trên đất Hà Nội này được gọi là hương Long Đỗ. Người già làng đầu tiên, đứng đầu hương Long Đỗ họ Tô tên Lịch, là một lão trượng nhân đức, hiếu thuận, nên được dân làng Rốn Rồng rất yêu quý.
Sau này để tưởng nhớ vị già làng này, nhân dân đã đặt cho con sông chảy qua trước làng là Tô Lịch. Dòng sông Tô Lịch hợp với núi Nùng thành cặp biểu tượng sông-núi của miền địa linh nhân kiệt Thăng Long-Hà Nội. Long Đỗ là tên gọi cổ truyền thông dụng để chỉ chung miền đất Long Thành, nội đô của Thăng Long-Hà Nội. Xa xưa, sông Tô Lịch bắt nguồn từ hồ Tây chạy quanh thành Thăng Long và đổ ra Chợ Gạo. Nay đoạn sông Tô Lịch đó đã bị lấp đi hình thành nên phố Phan Đình Phùng, Hàng Lược, Hàng Đường, Gõ Gạch… Có thể hình dung, vị trí ngôi làng đầu tiên tại Hà Nội này từ trung tâm Hoàng thành Thăng Long ra tới quãng bờ tây nam hồ Tây.
Hữu Trưởng