Thuật ngữ lịch sử cá nhân xuất hiện muộn hơn các thuật ngữ có hàm nghĩa gần với nó như: tự truyện, hồi ký, hồi ức. Điểm khác biệt cơ bản nhất giữa lịch sử cá nhân so với hồi ức, hồi ký, tự truyện nằm ở chỗ nó là sản phẩm của các cá nhân, những người bình thường trong xã hội. Nó ghi lại những sự kiện, biến cố, sinh hoạt hết sức bình thường trong cuộc đời của những thường dân. Trong khi hồi ký, tự truyện thường là sản phẩm của những người nổi tiếng, những người có công trạng đặc biệt hoặc ít ra  cũng là người của công chúng.

Lịch sử cá nhân có sức hấp dẫn lớn khi nó tạo ra cơ hội để từng cá nhân lwuu giữ lại những biến cố trong cuộc đời mình, đồng thời nhìn lại chặng đường nhân sinh đã qua để sửa đổi bản thân, tìm kiếm lẽ sống mới. Thông qua viết lịch sử cá nhân của chính mình, những người trung và cao tuổi còn được trải nghiệm cảm giác hạnh phúc khi khẳng định sự tồn tại của bản thân trong thế giwois nhiều bất an và đang thay đổi một cách chóng mặt. Những gì họ viết ra cũng trở thành tập hợp các tri thức, kinh nghiệm và bài học truyền lại cho con cháu và đời sau. Chính vì vậy lịch sử cá nhân không chỉ ghi lại đơn thuần những gì thuộc về bản thân người viết mà nó còn được viết trong mối quan hệ chặt chẽ với lịch sử địa phương, các trải nghiệm chiến tranh và các phong trào xã hội.

Chủ đề và phong cách viết lịch sử cá nhân rất đa dạng. Nó có thể là chủ đề viết về chiến tranh, những thành công trong công việc hay chỉ đơn giản là những trải nghiệm trong đời sống thường ngày như ăn, mặc, đi lại, sinh đẻ, chăm sóc con cái… Cũng có những người hướng chủ đề vào các thú vui của bản thân hoặc mối quan hệ giao lưu với bạn bè. Có người viết lịch sử cá nhân dưới dạng hồi ký, có người lại viết thành nhật ký, trong khi những người khác phân chia tác phẩm thành các chương theo chủ đề. Lịch sử cá nhân không chỉ được trình bày bằng văn bản dưới dạng các bài viết mà có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như tập hợp accs bài tùy bút, tiểu luận, tập hợp các bức tranh, ảnh hoặc là kết hợp cả bài viết, tranh, ảnh với các tác phẩm văn chương mà cá nhân sáng tác, các bức tranh do người đó vẽ…

Ngày nay ở Nhật, với sự phổ cập sâu rộng của các thiết bị xử lý thông tin và internet, trào lưu viết lịch sử cá nhân đạt mức độ biên soạn ngày một nâng cao. Kết quả là nhiều tác phẩm lịch sử cá nhân được công bố dưới hình thức tự xuất bản có chất lượng không thua kém gì các cuốn sách được bày bán ngoài hiệu sách thông thường.

Nhiều công ty xuất bản, tòa báo đã tích cực thúc đẩy sự phát triển phong trào viết lịch sử cá nhân bằng việc cung cấp các dịch vụ tư vấn, trợ giúp và xuất bản. Cơ chế tự xuất bản đã giúp cho các cá nhân có nhu cầu xuất bản tác phẩm lịch sử bản thân có thể công bố chúng thành các cuốn sách tại các nhà xuất bản danh tiếng.

Trào lưu viết và công bố lịch sử cá nhân ở Nhật giống như một sự ghi nhận cho thấy sự trưởng thành của xã hội học tập suốt đời ở Nhật Bản. Trào lưu này cũng đã chứng minh trong thực tế triết lý nhân sinh mà người Nhật hiện đại đang cố gắng theo đuổi: sống một cuộc đời “phong phú” thay vì một cuộc đời “giàu có”.

Trần Linh tổng hợp