Nhiều người tin rằng những chiếc bánh trung thu có nguồn gốc từ văn hóa Trung Hoa

Tương truyền rằng, cuối thời Nguyên của Trung Quốc có hai vị lãnh tụ của phong trào nông dân khởi nghĩa là Chu Nguyên Chương và Lưu Bá Ôn. Hai vị này đã tổ chức nhân dân vùng lên chống lại bè lũ thống trị tàn bạo. Để có thể truyền đạt tin tức và mệnh lệnh một cách bí mật, người ta đã làm những chiếc bánh hình tròn, trong những chiếc bánh này đều có giấu một tờ giấy ước định thời gian khởi nghĩa là lúc trăng sáng nhất trong đêm rằm tháng tám âm lịch. Sau đó những chiếc bánh này được người ta truyền đi cho nhau và trở thành một phương tiện liên lạc vừa an toàn lại vừa hiệu quả. Cũng từ chiếc bánh mà tin tức hô hào khởi nghĩa đã được truyền đi khắp nơi. Về sau người Trung Quốc lấy việc làm bánh Trung thu vào ngày Rằm tháng tám để kỷ niệm sự kiện ấy.

Cũng có người cho rằng tục treo đèn bày cỗ trong ngày rằm tháng tám âm lịch là do ở điển tích ngày sinh nhật của vua Đường Minh Hoàng. Vì ngày rằm tháng tám là ngày sinh nhật của vua Đường Minh Hoàng nên triều đình nhà Đường đã ra lệnh cho dân chúng khắp nơi trong nước treo đèn và bày tiệc ăn mừng. Từ đó, việc treo đèn bày cỗ trong ngày rằm tháng tám trở thành tục lệ.

Một số học giả cho rằng Tết Trung Thu và bánh trung thu có nguồn gốc thuần Việt

Theo các nhà khảo cổ học thì Tết Trung Thu ở Việt Nam có từ thời xa xưa, đã được in trên mặt trống đồng Ngọc Lũ (chứng tỏ sự sự ra đời và gắn bó của Tết Trung thu với người Việt đã có ít nhất 2500 năm). Còn theo văn bia chùa Đọi năm 1121 thì từ đời nhà Lý, Tết Trung Thu đã được chính thức tổ chức ở kinh thành Thăng Long với các hội đua thuyền, múa rối nước và rước đèn. Đến đời Lê – Trịnh thì Tết Trung Thu đã được tổ chức cực kỳ xa hoa trong phủ Chúa mà “Tang thương ngẫu lục” đã miêu tả.

Sách Trung “Thái Bình hoàn vũ ký” cũng viết : “Người Lạc Việt cứ mùa thu tháng Tám thì mở hội, trai gái giao duyên, ưng ý nhau thì lấy nhau”. Đây chính là lễ (hội) Rằm tháng Tám của dân tộc Việt. Nó cũng cho chúng ta thấy rằng mùa thu tháng Tám còn là mùa giao duyên và kết hôn. Nền văn minh lúa nước của dân tộc ta đã hình thành nên nhiều lễ hội cùng những món ăn đặc trưng và bánh trung thu cũng có nguồn gốc như vậy.

Một sự tích cảm động khác về bánh trung thu

Thuở xa xưa mọi vật bị bao trùm bởi ánh sáng rực rỡ của mặt trời, khiến mọi sinh linh kiệt quệ vì mất nước, mất sức sống, không có giấc ngủ ngon, con người đói khát vì hạn hán kéo dài.

Một bà mẹ không muốn các con mình và vạn vật chết nên quyết định ra đi tìm Thần Mặt Trời. Bà đi mãi đi mãi… đến một ngọn núi thì kiệt sức ngã quỵ. Tình cờ Thỏ trắng thấy bà gặp nạn mới tìm nước cho bà uống. Nghe chuyện của bà, Thỏ trắng mủi lòng dẫn bà tới chỗ Thần Mặt Trời, kể nỗi thống khổ của nhân gian, cầu xin Thần ban mưa xuống, tắt bớt cái nắng mỗi ngày vài giờ để cho mọi người có giấc ngủ ngon, giữ sức để còn làm ăn sinh sống.

Thần vén mây nhìn xuống và kinh ngạc thấy nhân gian tiêu điều tàn úa, vạn vật vật vã trong nắng nóng... Thần buồn rầu bảo cái nắng góp phần xua đuổi tà ma dưới trần. Nếu bóng đêm ngự trị thì yêu ma sẽ lộng hành. Để cứu nhân gian cần có người hóa thân thành thứ ánh sáng nhỏ nhoi trong đêm dẫn con người tránh ma quỷ.

Bà nhận lời hy sinh thân mình. Thần cho bà một ngày về hội ngộ với các con lần cuối. Hôm ấy là Rằm tháng 8, bà cùng các con làm bánh nướng, bánh dẻo vui vẻ bên nhau… Rồi theo lời Thần chỉ dẫn bà ra trước nhà, hướng mặt nhìn trời… Bỗng chốc bà thấy cơ thể mình nhẹ tênh và bay bổng lên không trung… Bà thấy mình hóa thân thành thứ ánh sáng lung linh dịu dàng tỏa xuống màn đêm nơi nhân gian, thấy cả căn nhà nhỏ với những đứa con thân yêu.

Thứ ánh sáng lung linh đó gọi là Ánh trăng, sáng tỏ nhất vào đêm 15, 16 âm lịch – là ngày hội ngộ của mẹ con họ. Cũng từ đó cứ đến Rằm tháng 8 các con bà đều làm bánh nướng, bánh dẻo dâng hương cúng mẹ, sau này gọi là bánh Trung thu.

Dù có nhiều nguồn gốc khác nhau nhưng vào ngày Rằm tháng 8, người ta thường tặng nhau những chiếc bánh Trung thu với ý nghĩa chúc cho mọi điều trong cuộc sống được tròn đầy, viên mãn, chính bởi điều này mà chiếc bánh là món ăn, món quà có giá trị tinh thần không thể thiếu trong ngày Tết Trung thu. Ở Việt Nam, bánh trung thu gồm hai loại bánh là bánh dẻo và bánh nướng.

Bánh dẻo được làm từ bột nếp trắng tinh nhồi với đường và nước hoa bưởi thơm lừng, đúc trong khuôn gỗ hoặc khuôn nhựa hình tròn, nhân làm bằng hột sen hay đậu xanh tán nhuyễn – mang sắc thái của đất nước Việt Nam. Hình tròn của bánh thể hiện hình dáng vầng trăng thu tròn và trắng ngà trong biểu tượng ý nghĩa “đoàn viên gia đình” và nhất là tình yêu khăng khít giữa vợ chồng với nhau.

Chiếc bánh nướng lại gồm hai phần: vỏ bánh và thân bánh. Vỏ bánh làm bằng bột mì dậy men trộn với trứng gà và chút rượu, nhân có thể được làm bằng đậu xanh, khoai môn hay hột sen tán nhuyễn bao bọc lấy lòng đỏ trứng muối có mùi vani hay sầu riêng; nhân thập cẩm gồm đủ thứ như dăm bông, thịt lợn, vi yến, dừa, hạt dưa, ngó sen, bí đao… Hình tròn trong nhân là biểu hiện của sự tròn đầy, viên mãn. Vị mặn của trứng muối bị vị ngọt của những nguyên liệu khác trung hòa, điều này gợi cho ta đến một liên tưởng: trong cuộc sống, dù thường ngày có nếm trải qua bao nhiêu đắng cay khổ sở thì vẫn có những người thân luôn bên ta, bao bọc chở che ta và trao cho ta vị ngọt của tình thương của cuộc sống. Cũng giống như chiếc bánh Trung thu, trong mặn có ngọt, tạo nên hương vị đậm đà của cuộc sống.

Kha Anh tổng hợp