Tuyển tập Tư liệu phương Tây trước 1945 - Nguồn tư liệu được chọn lọc
Trước hết, đây là một Tuyển tập các công trình dịch thuật, có sự chọn lọc kỹ lưỡng, chú ý đến những tiêu chí tiêu biểu và tính chất cân đối. Những công trình có dữ lượng thông tin đậm đặc, cốt lõi, được ưu tiên chọn lọc. Đồng thời nhóm biên dịch cũng chú ý tới việc cân đối trong thời gian, cân đối trong không gian và cân đối giữa các lĩnh vực. Tuyển tập Tư liệu phương Tây trước 1945 phản ánh lịch sử nhưng không sa đà vào những sự kiện chính trị, mà tập trung vào những thiết chế chính trị và các mặt đời sống kinh tế - xã hội, văn hóa. Tính thực chứng của văn bản, nguồn gốc xuất xứ, tác giả, nơi xuất bản được xác định rõ sẽ là những tư liệu được ưu tiên lựa chọn. Về mặt văn bản đáng tin cậy nhất của tư liệu có lẽ là những tài liệu gốc, “first-hand” của những tác giả đương thời, có thẩm quyền hoặc uy tín. Nhóm biên soạn đã loại bỏ những tư liệu không hội đủ những tiêu chí nói trên. Trong quá trình biên soạn, việc khảo chứng, thẩm định và đánh giá về nội dung, quan điểm của tư liệu được chủ biên chú trọng đầu tư. Nhóm biên soạn đã cố gắng thẩm định về tính chân thực của những tư liệu được chọn dịch, bằng cách đối chiếu qua nhiều nguồn tư liệu khác nhau. Về phần giá trị và quan điểm tư tưởng, chủ biên có nhận định, phê bình, đánh giá chung về mặt khoa học của tư liệu trong phần Tổng luận, nhưng không đi sâu vào chi tiết của những tư liệu, nhất là không “biên tập” lại, thêm bớt sửa chữa câu chữ của nguyên bản để bảo đảm tính trung thực lịch sử.
Trong cuốn Tuyển tập tư liệu phương Tây trước năm 1945, các tác giả của những tư liệu phương Tây này tuyệt đại đa số là người Pháp, quốc gia từng có nhiều duyên nợ lịch sử với Việt Nam. Ở đây, có một chi tiết thú vị mang tính nghịch lý. Những tác giả trước thời Pháp thuộc, không dính líu gì đến công cuộc chinh phục, “khai hóa” thực dân, thường có những nhận xét khen, chê mang tính khách quan hơn về xã hội và chế độ chính trị Việt Nam truyền thống, thì lại không phải là những nhà nghiên cứu chuyên môn, có một vốn tri thức khoa học phong phú và vững chắc về lịch sử, văn hóa Việt Nam. Ngược lại, những quan chức chính trị trong bộ máy cầm quyền thực dân Pháp thời cận đại, nếu được trang bị một khối lượng khá đủ thông tin dữ liệu chính xác đa diện về đất nước và con người Việt Nam, thì lại thường bị mắc míu vào hệ ý thức thực dân và tư tưởng của “chủ nghĩa khai hóa”, nhiều khi mang những quan điểm thiên vị, ít khách quan, ca tụng hoặc bào chữa cho chế độ thuộc địa.
Cuốn tư liệu phương Tây này có mục đích tích lũy, làm giàu thêm kho dữ liệu thông tin về Thăng Long-Hà Nội (kể cả vùng đất mở rộng hiện nay). Nhóm biên dịch đã cố gắng chú ý đến tiêu chí này khi chọn lựa tài liệu dịch. Trên thực tế, những thông tin về vùng đất Hà Nội có lẽ cũng chiếm một tỷ lệ ưu trội trong cuốn sách. Những dữ liệu khác ngoài phạm vi Hà Nội đích thực, nên được coi như những tài liệu gián tiếp mở rộng. Hơn nữa, thủ đô Hà Nội là trái tim của đất nước, của Việt Nam. Ngược lại, qua những tư liệu văn hiến vùng Bắc bộ hoặc toàn quốc Việt Nam, chúng ta vẫn có thể thấy được bóng dáng của một Hà Nội trong đó.
Tuyển tập tư liệu phương Tây lần này đã tập hợp những tư liệu dịch trước 1945. Điều đó có nghĩa là những tư liệu của các tác giả sống trước năm 1945, trong thời Pháp thuộc chứ không phải là mọi tư liệu đề cập đến Thăng Long - Hà Nội trước 1945. Vì dung lượng sách và thời gian có hạn, nhóm biên soạn phải loại bỏ số tư liệu quý giá về Thăng Long - Hà Nội truyền thống và cận đại của các tác giả sống sau năm 1945 hoặc hiện nay. Hy vọng nguồn tư liệu này sẽ được tiếp tục cập nhật trong thời gian tới.
Với tiêu chí lựa chọn rõ ràng, được xây dựng ngay từ khi bắt tay vào biên soạn bản thảo, với tâm huyết và một tình yêu Hà Nội, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ và nhóm biên soạn đã hoàn thành cuốn Tư liệu văn hiến Thăng Long - Hà Nội: Tuyển tập tư liệu phương Tây trước 1945. Cuốn sách sẽ sớm ra mắt độc giả và người nghiên cứu.
Lâm Hoàng
Nhà xuất bản Hà Nội