Đình Bái Ân - Quán cây - Ao cá - địa điểm liên lạc của Xứ uỷ Bắc Kỳ
Thời kỳ tiền khởi nghĩa, Bái Ân được chọn là trạm liên lạc của Xứ uỷ Bắc Kỳ. Các đồng chí thường vụ Trung ương như Trường Chinh, Lê Đức Thọ, Hoàng Văn Thụ thường xuyên qua lại hoạt động bí mật, xây dựng cơ sở cách mạng ở Bái Ân. Thời kỳ mặt trận dân chủ năm 1936-1939, Đảng chủ trương xây dựng khu an toàn trung ương gồm các xã: Nghĩa Đô, Xuân Đỉnh, Phú Thượng, Đông Ngạc… Riêng ở Bái Ân, lợi dụng địa thế đình làng Bái, nơi có những hoạt động tín ngưỡng, thường tập trung đông người dễ trà trộn và đặc biệt là địa thế quán cây ở trên gò đất cao cây cối um tùm rất dễ nguỵ trang, bên cạnh có ao cá rất rộng, liên lạc không bị lộ, xứ uỷ chọn địa điểm này làm nơi liên lạc nối thông tin giữa các cơ sở an toàn khu. Điểm liên lạc quán cây luôn đảm bảo an toàn trong suốt thời gian từ 1941-1945. Những năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, địa điểm quán cây được chọn làm nơi đặt “Hòm thư chết” để chuyển giao tài liệu từ khu căn cứ vào khu nội thành.
Những năm chống Mỹ cứu nước, địa điểm quán cây lại tiếp tục được sử dụng làm đài quan sát của trạm thông tin nối liên lạc từ khu Bưởi vào nội thành.
Đình Bái Ân – quán cây – ao cá là cụm di tích quy hoạch trong một không gian rộng. Ngôi đình xây trên một khu đất cao có các công trình kiến trúc bố cục theo chiều sâu, phía ngoài cổng nghi môn, bên sân là hai dãy tả hữu mạc toà đình, phía trong sân kết cấu kiểu nội công ngoại quốc.
Địa điểm quán cây là một gò đất cao so với mặt bằng khu dân cư xung quanh khoảng 3m. Trên gò trước đây có nhiều cây xanh, giữa gò xây một nếp nhà cấp 4, kề bên phải là khu ao cá, một bên là văn chỉ của làng. Từ nhiều năm nay khu vực gò quán cây và đình Bái Ân luôn được bảo quản giữ gìn nguyên trạng khu gò chính; còn cảnh quan xung quanh của di tích đã có nhiều đổi thay do quá trình đô thị hoá. Đình Bái Ân – quán cây – ao cá hiện nay do Uỷ ban nhân dân phường Nghĩa Đô quản lý. Toàn bộ cây xanh trên gò được bảo quản gìn giữ đảm bảo cảnh quan vốn có của di tích.
Chính quyền và nhân dân địa phương đã tích cực đóng góp công sức tu bổ tôn tạo ngôi đình và bảo vệ hệ thống cây xanh trên gò quán cây để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích.
Thủy Nguyễn
Nhà xuất bản Hà Nội