Với người làm quạt khâu chọn lựa nguyên liệu có tính quyết định cho độ bền cũng như hình thức nghệ thuật. Để có được nguyên liệu làm nên một chiếc quạt nan truyền thống, việc đầu tiên người thợ phải chọn lựa cho mình từng ống tre. Công việc này thường dành cho các chị em phụ nữ trong làng. Tre được chọn phải dẻo, già có độ tuổi từ 3 năm trở lên, không mối mọt thì nan quạt mới bền, đẹp.

Người dân làng Chàng chia sẻ, từ những thân tre dài sẽ được cắt thành từng đoạn theo đúng độ dài của chiếc quạt truyền thống từ 25 - 30cm và được chẻ ra làm đôi bó lại cho vào bao để ngâm xuống nước. Tre làm quạt phải được ngâm xuống hồ, ao chừng 3 tháng giúp tre không bị mọt tre, hay nấm mốc xâm nhập phá hoại, giúp thân quạt được lâu bền. Sau thời gian ngâm tre được vớt lên hong khô ngoài nắng cho ráo và được đem xếp vào trong nhà để chọn lựa, đây cũng là công đoạn ban đầu tạo hình cho quạt.

Với người làm quạt, công việc chẻ tre đòi hỏi sự khéo léo, cẩn trọng vậy nên thường dành cho những người phụ nữ tần tảo Chàng Sơn. Từ những ống tre được ngâm và phơi khô, người làm quạt phải lấy dao tách cật ra chẻ các thanh tre ra làm thành nhiều nan. Từ lúc này công đoạn làm tạo hình quạt cũng đòi hỏi rất tỷ mỷ và công phu. Các nan tre được chẻ ra đem vót và cắt sửa các mép tre thật cẩn thận để khi dán giấy lên không bị rách và nan quạt khi xòe ra không bị vướng gây khó khăn cho người dùng.

Ngoài việc chẻ tre thì công đoạn khoan đục lỗ cho quạt cũng cần chính xác để khi các nan quạt mở ra được tròn đều và đẹp. Phần đóng đinh và vít ốc cho cán tay cầm của quạt được coi như là công đoạn cuối trong việc tạo hình cho quạt. Những nan tre sẽ được qua tiếp các công đoạn như ép chặt, đo và chỉnh lại các nan quạt theo khuôn.

Sau cùng các nan quạt hoàn thành được đem đóng gói và chuyển giao sang công đoạn mài đánh qua và phun sơn hay dầu bóng lúc đó mới cho phất giấy dán được. Việc tạo hình cho chiếc quạt truyền thống được làm cẩn thận và tỷ mỷ đó cũng nét nghề là cái gốc của con người làng Chàng Sơn vậy.

Nối tiếp truyền thống quạt làng Chàng, hình ảnh chiếc quạt ngày nay to hơn đẹp hơn và thẩm mỹ hơn nhưng vẫn giữ được nét truyền thống. Về quy trình làm ra một chiếc quạt đẹp thẩm mỹ công đoạn cũng không thay đổi so với quạt giấy truyền thống, vẫn việc chọn nguyên liệu, cắt vuốt nan quạt, nhưng những chiếc quạt nghệ thuật - hướng đi mới của quạt làng Chàng lại đòi hỏi nhiều đầu tư và tư duy hơn.

Khánh Chi

NXB Hà Nội