Nói đến kết cấu quyền lực làng xã Việt Nam không thể không nói tính tự trị - tự quản qua Hương ước. Hương ước tức là lệ làng thành văn bản. Luật nước dựa vào quyền lực của chính quyền (có công an, có quân đội, có tòa án…), còn lệ làng thì dựa vào truyền thống được cộng đồng chấp nhận và tuân thủ được hình thành từ kinh nghiệm của con người, của cộng đồng từ đời này sang đời khác. Các hoạt động kinh tế - văn hóa của dân làng diễn ra chủ yếu trong không gian làng, cuộc sống của họ thường tự túc tự cấp, cả cuộc đời gắn bó với làng, biểu tượng truyền thống của tính tự trị - tự quản là lũy tre làng. Sự tồn tại của lệ làng chính là sự nhân nhượng của luật nước. Nhìn chung, lệ làng phải tuân theo luật nước, thậm chí bổ sung cho luật nước. Tuy nhiên ở nhiều nơi, nhiều lúc lệ làng không theo luật nước, đưa đến tình trạng “phép vua thua lệ làng”. Do tính khép kín dẫn đến làng người Việt xưa luôn mang trong mình tính bảo thủ, địa phương cục bộ. Tính tự trị - tự quản cũng tạo cho người Việt tính gia trưởng tôn ti hay óc bè phái tư hữu, ích kỷ. Bởi vậy trong làng, người ta coi trọng họ to hơn họ nhỏ, con trưởng hơn con thứ, tư tưởng thứ bậc, thói gia đình chủ nghĩa…

Cần nói thêm rằng, do tính cộng đồng (gia đình - dòng họ) và tính tự trị - tự quản, nên làng của người Việt có tinh thần đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau, nhưng luôn khép kín bảo thủ. Làng là tổ chức xã hội cơ sở đặc biệt của người Việt mà từ đó tạo nên tính cách của người Việt, mà một trong những tính cách đó là tính cách mạng, tính truyền thống ngàn đời, đó chính là ý thức độc lập và lòng yêu nước. Tính cộng đồng làng xóm tạo nên tinh thần đoàn kết toàn dân như một số câu ca: Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn; Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng…

Có thể thấy tính tự trị, tự quản xét một cách sâu xa thể hiện tinh thần đoàn kết toàn dân, ý thức độc lập dân tộc và lòng yêu nước được xuất phát và hun đúc từ truyền thống văn hóa làng Việt Nam.

Ly Đàm (Tổng hợp)