Truyền thuyết về “Trạng cậu Trạng cháu” ở Thanh Oai
Ở hai làng Canh Hoạch (xã Dân Hòa) và Tảo Dương (xã Hồng Dương) huyện Thanh Oai từ nhiều đời nay vẫn lưu truyền câu chuyện về “Trạng cậu Trạng cháu” cùng một số nhân vật lịch sử, thuộc dòng họ Nguyễn. Theo đó, Phạm Bá Ký ở làng Canh Hoạch đỗ Đệ tam Giáp đồng Tiến sĩ đời Vua Lê Thánh Tông. Trong khi, sách “Các nhà khoa bảng Việt Nam” lại ghi ở Viên Nội có người tên Nguyễn Bá Ký từng đỗ Hoàng giáp đời vua Lê Nhân Tông. Trong dân gian có sự nhầm lẫn giữa hai nhân vật này và trong cuốn sách “Văn học dân gian Thanh Oai”, TS Lã Duy Lan đã lý giải một cách chi tiết. Theo đó, Phạm Bá Ký và Nguyễn Bá Ký thực ra là một người.
Lý do Nguyễn Bá Ký phải đổi họ bởi sau vụ án Lệ chi viên dòng họ Nguyễn Trãi bị tru di. Do vậy những người có quan hệ thân tộc muốn đi thi đã phải thay tên đổi họ thì mới mong đỗ đạt. Nguyễn Bá Ký ở Canh Hoạch do chỗ có họ hàng gần gũi với Nguyễn Trãi phải đổi sang họ Phạm. Nguyễn Bá Ký lúc đầu tên là Nguyễn Đức Thời, con của Nguyễn Đức Trung. Đức Trung là con thứ hai của Ứng Long-cha của Nguyễn Trãi. Đến năm 1464 thì Nguyễn Trãi mới được minh oan và từ đó trở đi Phạm Bá Ký và các con cháu của ông mới trở về họ Nguyễn.
Hữu Trưởng