Sự tích bà Chúa Hến ở làng Tó
Làng Tó vốn là tên cũ của Tả Thanh Oai, là quê hương của bà Chúa Hến nổi tiếng trong lịch sử thời vua Lê Đại Hành. Chính sử đã dành nhiều dòng biên chép về bà, nhưng sẽ thật thiếu thốn nếu không khám phá những câu chuyện nơi thôn dã làng Tó. Cuốn sách “Văn học dân gian Thanh Oai”, TS Lã Duy Lan đã giới thiệu cho bạn đọc về “Đô Hồ phi nhân hay sự tích bà Chúa Hến” qua truyện cổ tích được lưu truyền trong dân gian. Khi vua Lê Đại Hành qua đây theo đường sông Nhuệ cùng vạn đại quân tiêu diệt quân Tống. Vì yêu mến tài sắc, khả năng đối đáp và sự tháo vát của nàng Đô Hồ nên đã hỏi cưới làm vợ. Nàng Đô Hồ cùng với các thiếu nữ trong làng đã phụ trách việc làm bánh trái, chuẩn bị lương khô cho quân lính góp phần quan trọng giúp Lê Hoàn đánh tan giặc Tống.
Sau khi khải hoàn trở về, vua Lê Đại Hành đưa Đô Hồ về kinh đô Hoa Lư lập làm phi. Sau đó bà Đô Hồ hạ sinh cho vua một cô con gái nhưng khi đến năm lên 6 tuổi thì mất. Quá thương xót con, Đô Hồ trở về làng Tó đi tu trước khi qua đời ở tuổi 37. Vì ghi nhớ công lao của Đô Hồ trong việc góp sức giúp vua đánh bại quân Tống, nhân dân trong vùng đã lập đền thờ bà Đô Hồ. Sở dĩ dân gian gọi bà Đô Hồ là bà chúa Hến bởi thời đó nơi này đàn bà con gái ngoài làm ruộng trên đồng thì thường hay đi mò trai bắt hến ở ven sông. Bà Đô Hồ cũng có thời bắt hến trước khi trở thành phi của vua Lê Đại Hành. Gọi là bà chúa Hến để bày tỏ sự biết ơn đến sự khéo léo, tháo vát, chăm chỉ của bà Đô Hồ…
Hữu Trưởng