Khó khăn của Công ty Đông Ấn Anh ở vương quốc Xiêm
Đầu thế kỷ XVII, người Anh dự tính, thiết lập quan hệ với Xiêm sẽ hỗ trợ chiến lược của Công ty ở khu vực Đông Á. Tuy nhiên, sau một thời gian hoạt động không hiệu quả, Công ty đã cho đóng cửa các thương điếm tại Xiêm. Thế nhưng, năm 1661, thay vì đưa tàu đến Makassar theo chỉ thị, viên thuyền trưởng tàu Hopewell lại tự ý đến Xiêm, đánh dấu sự tái lập thương điếm Anh ở Xiêm, mặc dù ban giám đốc tại Luân Đôn không đồng ý chủ trương trên. Tuy nhiên, hoạt động thương mại của Công ty Đông Ấn Anh tại Xiêm không thành công do nhân viên liên kết với thương nhân tự do để trục lợi.
Không những thế, thương điếm Anh còn nợ triều đình một khoản lớn trong khi sổ sách kinh doanh bị ghi chép cẩu thả và mờ ám. Công ty đã phái người sang thanh tra thương điếm nhưng không mang lại kết quả. Vào cuối thập niên 1670, tình hình kinh doanh của Công ty tại Xiêm càng sa vào vũng lầy khi triều đình cho phép mở thêm thương điếm tại cảng miền nam Songkhla. Tình hình diễn ra bất lợi cho người Anh ở Xiêm trong phần lớn thập niên 1680. Công ty Đông Ấn Anh không bằng lòng với những gì đang diễn ra tại Xiêm, nhất là sau vụ hỏa hoạn đầy bí hiểm tại thương điếm Ayutthaya năm 1682 gây thiệt hại lớn. Hệ quả thảm khốc từ sự phiêu lưu của người Anh ở Xiêm xảy ra năm 1687, đánh dấu sự kết thúc của quá trình thâm nhập và can thiệp của người Anh tại đây. Đây là những thông tin trong “Tuyển tập tư liệu Công ty Đông ấn Anh về Kẻ Chợ - Đàng Ngoài (1672 – 1697)”, do PGS.TS Hoàng Anh Tuấn thực hiện, NXB Hà Nội ấn hành trong dự án Tủ sách Thăng Long 1000 năm.
Thu Hương