Trống đồng Đông Sơn - biểu tượng quyền lực của thủ lĩnh thời Hùng Vương – An Dương Vương
Trống đồng Đông Sơn là tên một loại trống tiêu biểu cho Văn hóa Đông Sơn của người Việt cổ. Nhiều chiếc trống loại này với quy mô đồ sộ, hình dáng cân đối, hài hoà đã thể hiện một trình độ rất cao về kỹ năng và nghệ thuật, đặc biệt là những hoa văn phong phú được khắc họa, miêu tả chân thật sinh hoạt của con người thời kỳ dựng nước được mô tả trong nhiều truyền thuyết Việt Nam.
Trống đồng Đông Sơn sớm nhất đã xuất hiện vào những thế kỷ 6 TCN và thế kỷ 7 TCN trên địa bàn miền Bắc Việt Nam ngày nay, thuộc thời kỳ Hùng Vương. Những hình khắc trên trống đồng Đông Sơn có thể nói lên phần nào xã hội thời bấy giờ. Trống đồng không chỉ có chức năng nhạc khí mà còn có những chức năng khác như làm biểu tượng cho quyền lực, tôn giáo... Trống được dùng trong các nghi lễ tôn giáo, trong lễ hội, và trong chiến đấu chống giặc ngoại xâm, khi người thủ lĩnh bộ lạc kêu gọi mọi người từ khắp nơi tụ về để cùng chiến đấu. Trống thường thuộc về những người thủ lĩnh và là biểu tượng của quyền lực. Người thủ lĩnh có quyền lực càng lớn thì trống càng to và đẹp. Trống đồng cũng được coi là một tài sản quý, và được làm đồ tuỳ táng khi người chủ qua đời. Có thể ban đầu, trống đồng chỉ đơn thuần như một loại nhạc cụ, theo thời gian nó trở thành biểu tượng quyền lực cho các thủ lĩnh địa phương, và chỉ những thủ lĩnh mới có được. Theo sách Minh sử chép lại nếu người nào có được hai hay ba chiếc trống đồng thì có thể xưng vương. Điều đó khẳng định trống đồng gắn liền với quyền lực của các thủ lĩnh ở địa phương. Những kết quả khảo cổ học ở những phạm vi của nền văn hoá Đông Sơn cũng đã chứng minh rằng các thủ lĩnh thời vua Hùng và đặc biệt là vua Hùng sở hữu nhiều trống đồng. Trống đồng là biểu trưng cho các thủ lĩnh giống như vương miện được trao cho những người có quyền lực, đứng đầu cộng đồng. Những chiếc trống đồng Đông Sơn được phát lộ đã chứng minh hùng hồn điều đó.
Không những thế, trống đồng còn tượng trưng cho sự tồn vong của một cộng đồng người, trống đồng còn thì vận người còn, vì vậy khi Mã Viện đem quân sang xâm lược nước ta đã thu hết trống đồng để đúc ngựa và cột đồng với mục đích xoá đi hình ảnh trống đồng, xoá tan sự tồn tại của dân tộc Việt. Trong suốt hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, chiếc trống đồng đã là văn vật tượng trưng cho tinh hoa văn hoá cũng như ý chí quật cường của dân tộc ta.
Cho đến nay đã có hàng trăm chiếc trống đồng đã tìm thấy trong phạm vi của nền văn hoá Đông Sơn. Đỉnh cao của sự hoàn thiện kỹ thuật chế tạo là trống đồng Đền Hùng có kích thước trống loại I lớn nhất từ trước đến nay được phát hiện năm 1990 tại đồi Khuôn Muồi thuộc một khu mộ Làng Cả ngay sát chân núi Nghĩa Lĩnh - nơi có đền thờ các vua Hùng đã có công dựng nước. Chiếc trống có kích thước to và hoa văn đẹp cũng đã tìm thấy ở chân núi đền Hùng. Đây là những cơ sở cho thấy khu vực này vốn cũng là một trung tâm quyền lực của thời kỳ Hùng Vương. Trống đồng Đền Hùng là vật linh thiêng đã được nhà nước Văn Lang dùng làm linh vật mỗi khi tế lễ, hội hè tại khu di tích lịch sử Đền Hùng. Cùng với nhiều chiếc trống đồng khác đã được tìm thấy trên dải đất Việt Nam, đó là những tư liệu vô cùng quý báu chứng minh nguồn gốc ra đời và đã có vị trí linh thiêng trong đời sống tâm linh của người Việt. Trống đồng không chỉ là vật linh mà thông qua đó chúng ta đã được sáng tỏ nhiều vấn đề khoa học mà trống đồng là thông điệp làm nên biểu tượng tập trung nhất những thành tựu trong sinh hoạt kinh tế, văn hóa, xã hội và quyền lực của thời kỳ Hùng Vương. Trống đồng và những hình khắc họa trên trống đã giúp chúng ta ngày nay phần nào hình dung được về cuộc sống của người Việt cổ.
Có thể nói rằng trên cơ sở văn hóa Đông Sơn nhà nước văn minh đầu tiên của người Việt, nhà nước Văn Lang của các vua Hùng và nối tiếp là nhà nước Âu Lạc của An Dương Vương đã phát triển, giai đoạn văn hóa Đông Sơn chính là giai đoạn cực thịnh của thời đại Hùng Vương. Các trống đồng được tìm thấy đã phần nào giúp thế hệ ngày nay biết nhiều hơn, thực tế hơn về một bức tranh lịch sử cụ thể của một nền văn hóa sơ khai đã phát triển mạnh dưới thời đại Hùng Vương của người Lạc Việt cách nay gần một ngàn năm trước Công Nguyên.
Anh Vũ
Nhà xuất bản Hà Nội