Từ xa xưa Hoà Xá đã nổi tiếng với nghề dệt truyền thống. Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, người dân Hòa Xá chuyên sản xuất hàng dệt và cung cấp cho quân đội màn xô chống muỗi và băng, gạc y tế. Không chỉ nổi tiếng là quê hương làng dệt, Hòa Xá còn là quê hương đứng đầu trong phong trào tuyển quân, gửi quân vào chiến trường phục vụ cho chiến trường năm xưa. “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. “Hãy đi, chiến đấu và chiến thắng như Thánh Gióng”. Đó là những câu khẩu hiệu từng vang lên từ một ngôi làng dệt Hòa Xá đã sản sinh ra một đội quân tinh nhuệ yêu nước với những “Chiếc gậy Trường Sơn” đã đi vào huyền thoại.
Khi đế quốc Mỹ tăng cường leo thang đánh phá miền Bắc ác liệt, người dân Hòa Xá có sáng kiến lập những đơn vị quân đội dự bị để khi Tổ quốc gọi, thanh niên Hòa Xá sẵn sàng. Ngày ấy mọi nam thanh niên từ 17-18 tuổi trở lên đều tình nguyện tham gia rèn luyện trong những điều kiện khắc nghiệt tương tự như những cuộc hành quân vượt dãy Trường Sơn. Mỗi thanh niên mang trên vai một tải gạch nặng khoảng 20-25kg. Họ phải vượt qua những chặng đường dài (vượt sông, băng rừng). Người Hòa Xá đã nghĩ ngay đến việc tìm một cây gậy, giúp người chiến sĩ thêm chắc tay khi vượt qua những địa hình phức tạp, chiếc gậy ra đời và có tên là gậy đi rèn sức. Đúng thời điểm đó, có 3 chiếc gậy của 3 người con Hòa Xá là: Lưu Quốc Long, Đỗ Tít, Phùng Văn Quán gửi về từ Trường Sơn với lời nhắn với quê hương rằng chúng con đã vững vàng vượt qua Trường Sơn hùng vĩ, mạnh khỏe và đang tiếp tục sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Những chiếc gậy đó đã trở thành biểu tượng truyền thống của người dân Hòa Xá trong các đợt tuyển quân, các cụ cao niên trong làng lại tặng mỗi người con Hòa Xá một “chiếc gậy quê hương” thay cho lời nhắn nhủ luôn vững bước và giữ trọn tấm lòng thủy chung son sắt với quê hương, với tổ quốc. Loại gậy này được đổi tên thành gậy Trường Sơn kể từ ngày ấy.
Nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng hình ảnh không khí tòng quân và trao những chiếc gậy Trường Sơn cho thanh niên Hòa Xá dường như chưa một lần phai mờ trong ký ức của những con người ngày ấy của một thời.
Ly Đàm
NXB Hà Nội