Từ cách đây khoảng 13.500 tới 9.000 năm đã có sự tồn tại của cây lúa. Kết luận này được các nhà khoa học trên thế giới đưa ra sau nhiều công trình nghiên cứu dựa trên các vết tích khảo cổ học tìm thấy tại thung lũng của dòng Tử Giang, Trung Quốc. Việc phân tích các di chỉ khảo cổ tại Trung Quốc và Ấn Độ cũng cho kết luận rằng, dòng lúa ngày nay thực chất bắt nguồn từ hai dòng lúa mang tên Indica và Japonica. Về thời gian loài lúa hoang được thuần hoá thành cây lương thực thì vẫn còn nhiều tranh cãi, nhiều tài liệu nói rằng, việc đó xảy ra cách đây khoảng 3.900 năm, nhưng cũng có nhiều nhà khoa học cho rằng chúng được trồng từ cách đây 7.000 năm.

Trên toàn thế giới hiện chỉ có khoảng 100 quốc gia trồng lúa với khoảng 8.000 giống lúa. Ước tính có một nửa dân số thế giới sử dụng gạo như lương thực chính. 90% số gạo sản xuất trên thế giới được sử dụng tại châu Á. Mỗi người châu Á sử dụng hết 150kg gạo trong một năm, con số này ở Mỹ là 11kg và ở Đức là 5kg. Việt Nam hiện có hơn 600 giống lúa, dài và ngắn ngày. Rất nhiều giống lúa mới đã được các nhà khoa học thuộc Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long lai tạo thành công, trong đó có giống ngắn ngày nhất là khoảng 65 - 70 ngày.

Lúa có mùi thơm là do cấu trúc gien của chúng. Nhưng không phải loại gạo nào cũng có mùi thơm. Các nhà khoa học về gien lúa của Thái Lan, đã phát hiện ra một đột biến gien tạo nên mùi thơm của gạo hương lài. Đột biến này xảy ra ở một trong các gien làm cho lúa có mùi thơm. Trong tổng số 50.000 gien của gạo hương lài, có 8 đặc tính di truyền không hoạt động và họ đã biến đổi thành công gạo thường của Nhật thành gạo thơm. Một kilôgam lúa nước, cần phải có 3.000 - 5.000 lít nước. Nước có tác dụng ngăn ngừa cỏ dại và côn trùng có hại, giúp cho cây lúa phát triển được tốt hơn. Bản thân cây lúa sống và sinh trưởng tốt trong môi trường nước ấy là nhờ bộ rễ của nó đã phát triển một hệ thống thông khí để thích ứng với môi trường sống qua hàng ngàn năm tồn tại. Cây lúa có độ cao khoảng 80 - 120cm, một nhành lúa có khoảng 10 - 20 nhánh, và mỗi nhánh có thể mang tới 200 hạt thóc.

LÚA HOM - là một giống lúa cổ Bắc Bộ. Người xưa có câu: “Ăn cơm hom, nằm giường hòm, đắp chiếu Hới.”

Loài lúa hom xưa đựơc trồng chủ yếu ở Thái Bình, Nam Định, nay có ở Hà Giang, không được trồng đại trà. Loại lúa có râu này nhìn giống lúa mạ ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Cơm từ lúa hom ăn rất ngọt và giòn, gạo có mùi thơm đặc biệt. Vò một nắm lúa hom trong tay sẽ nhận ngay ra mùi thơm như mùi lúa nếp. Giường hòm chỉ có ở những tỉnh phía Bắc vào khoảng những năm 60 thế kỷ trước. Hai đầu giường có thành, một đầu cao, một đầu thấp. Thời đó nông thôn Bắc Bộ chỉ có giường tre và phản để nằm, nên một cái giường mô đéc như vậy là ước mơ của người nông dân. Chiếu Hới - Hới là tên một làng quê ở Thái Bình, chuyên trồng cói, và dệt nên những chiếc chiếu mộc, vừa bền vừa đẹp. Chiếu Hới dày gấp đôi chiếu bình thường, đông ấm, hè mát. Cụm từ "đắp chiếu" là xuất phát từ thói quen dùng chiếu để đắp trong mùa đông của người nông dân.

Câu vè dân gian trên thể hiện niềm mơ ước về những điều tốt đẹp nhất mà người dân quê Bắc Bộ luôn mong ước!

Cây lúa không chỉ là loài cây lương thực gắn bó nhất với cuộc đời mỗi người Việt, mà vẫn luôn là nguồn cảm hứng vô tận cho hội họa, nhiếp ảnh và văn chương, tạo nên nét đặc sắc riêng của nước Việt Nam ta.

Linh Trần