Xây dựng một Bộ Tiêu chuẩn kỹ - mỹ thuật về trình bày sách là vấn đề cần thiết, phù hợp với xu hướng chung của ngành xuất bản nước ta hiện nay, đáp ứng như cầu ngày càng cao của bạn đọc và hướng tới hội nhập vào thị trường sách quốc tế. Đối với sách nước ngoài, hiện nay một số nước như Anh và Mỹ đang áp dụng tiêu chuẩn sách theo mã số R2002. Các tác giả Marshallee và Pete Marsterson dựa trên tiêu chuẩn này để biên soạn những cuốn sách hướng dẫn thiết kế, trình bày kỹ - mỹ thuật sách. Trên cơ sở đó, các nhà xuất bản tại những nước này xuất bản những cuốn sách đạt chuẩn thống nhất. Khảo sát hình thức bên ngoài của sách nước ngoài đang bày bán ở các cửa hàng sách tại Việt nam, ta dễ nhận thấy có những điểm đáng chú ý như sau:

-        Có hai cách trình bày ngoài bìa 1: Cách thứ nhất, theo cách trình bày của Pháp và Nga; cách thứ hai, theo cách  trình bày của Anh và Mỹ. Biểu hiện rõ nhìn thấy nhất là: Đầu chữ ở gáy sách hướng về bìa 4, theo ccahs trình bày Pháp - Nga hay đầu chữ ở gáy sách hướng về bìa 1, theo cách trình bày Anh - Mỹ.

-        Trang xi nhê và mã số sách đều để ở trang đầu của sách (thường là để trang sau của tờ bìa phụ, tức là tờ tên sách), trang này thường có tên người biên tập kỹ - mỹ thuật.

-        Cách trình bày của các loại sách ở các trang ruột là thống nhất, nhìn vào dễ phân biệt đâu là sách dạy - học ngoại ngữ dành cho học sinh nước ngoài, đâu là sách khoa học, kỹ thuật, sách khảo cứu.

-        Các loại sách khoa học, kỹ thuật, sách khảo cứu chuyên ngành đều có trang index.

Còn đối với sách trong nước đã dần dần “định hình” được một số mảng sách, loại sách có chuẩn thống nhất của một số nhà xuất bản như sách chính trị - pháp luật của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, sách giáo dục của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, sách cho thiếu nhi của Nhà xuất bản Kim Đồng hay sách thuộc tủ sách “Thăng Long ngàn năm văn hiến” của Nhà xuất bản Hà Nội…

Thiết kế chỉnh thể cuốn sách là việc thiết kế toàn diện về cách thức bản in nội dung bên trong và trang trí bên ngoài. Nó bao gồm từ thiết kế bìa, chính văn, phụ văn, khổ sách, cách đóng sách, tư liệu sử dụng… có quan hệ chặt chẽ với nhau như một chỉnh thể. Mục đích chính của thiết kế chỉnh thể cuốn sách là làm cho sách có hiệu quả thị giác tốt nhất. Nó đòi hỏi trong một không gian có hạn (trang bìa, trang in) dựa vào nguyên lý nghệ thuật tạo hình để các yếu tố cấu thành sách kết hợp hài hòa với nội dung, tính chất của sách và phương án thiết kế thcihs ứng được yêu cầu công nghệ và in ấn. Thiết kế chỉnh thể tốt không những có thể đảm bảo thực hiện được hiệu quả công nghệ một cách thuận lợi mà còn tăng thêm khả năng hấp dẫn nghệ thuật của sách để thu hút độc giả và đảm bảo cho sách lưu truyền được lâu dài.

Thiết kế trang trí bên ngoài sách là thiết kế mỹ thuật sách bao gồm: Lựa chọn khổ sách; xác định kết cấu sách và thiết kế các trang đặc biệt trong cuốn sách. Nhìn chung, về khổ sách hiện có tới 19 loại khổ sách (từ khổ nhỏ nhất là 6x9cm tới khổ lớn nhất là 70x100cm); những khổ sách thông dụng nhất vẫn là: 10x15cm (+/- 0,5cm), 13x19cm (+/- 0,5 đến 1cm), 14x20cm (+/- 0,5cm), 16x24cm (+/- 0,5cm), 19x27cm (+/- 1 đến 2cm). Khổ sách thường phù hợp với từng loại đề tài, từng loại sách và mục đích sử dụng. Thiết kế trang in nội dung bên trong tức là lựa chọn kiểu chữ, cỡ chữ. Thiết kế trang in sắp xếp nội dung chữ viết và sắp xếp kênh hình trong trang in.

Thiết kế chỉnh thể cuốn sách là khâu quan trọng trong quy trình xuất bản, góp phần nâng cao chất lượng sách, giá trị xã hội của sách. Người đọc sẽ không thể cảm nhận cái hay cái đẹp của nội dung tác phẩm nếu tác phẩm đó không có một hình thức phù hợp. Có thể coi thiết kế chỉnh thể là chiếc cầu nối giúp tác phẩm từ một sản phẩm đơn chiếc thành một xuất bản phẩm đã được xã hội hóa rộng rãi, được đón nhận như một thứ hàng hóa.

Trần Duy tổng hợp