Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi sinh ra và lớn lên tại Yên Khánh, Ninh Bình - cái nôi của chiếu chèo miền Bắc. Từ bé, chị đã sống trong không gian của chèo khi cả bố mẹ và bà nội đều biết hát chèo. Bố làm trưởng ban văn hóa nên chị có cơ hội để tiếp cận với những vở diễn, tích chèo cổ. Ở nơi chị sống có tới 5 đội chèo, các đội chèo thường diễn với nhau vào những dịp tết đến, xuân về, dịp Trung thu và ngày hội làng... Từ những buổi đi xem diễn ấy, cô bé Mùi đã biết cách “yêu” chèo, hay xin bố mẹ ra xem những buổi tập luyện của những anh chị lớn, những lúc rảnh rỗi Mùi hay ngồi hát chèo một mình.

Năm 15 tuổi, khi đang học phổ thông, nghe tin có Đoàn Chèo Hà Nội về tuyển diễn viên, chị cũng đi thi để thử sức, đến nơi đã có hàng trăm người đang đợi để hát. Đến lượt mình, Thúy Mùi rất run, định quay về nhà thì cậu em trai đứng bên cạnh đã “đẩy” chị vào giữa vòng thi. Được em trai động viên, chị mạnh dạn thử giọng hát trước ban giám khảo. Với giọng hát khỏe, to, vang, chị đã được ban giám khảo chọn lên Hà Nội để học vào năm 1978. Sau 4 năm học, chị gắn bó với Nhà hát Chèo Hà Nội cho đến nay. Những ai yêu chèo đều biết tới giọng chèo đặc biệt của Thúy Mùi. Chị cũng ghi dấu trên sân khấu chèo với khả năng đảm nhiệm cả vai chính diện và phản diện như: Thị Kính, Nguyên phi Ỷ Lan,... vai phản diện trong “Đồng tiền Vạn lịch”... Đặc biệt, cái duyên đóng hài của chị luôn khiến mọi người cười nghiêng ngả bởi lối diễn tưng tửng, “diễn mà như không diễn”.

Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi dí dỏm cho biết, chị mê chèo hơn yêu. Vì thế, trong quãng thời gian đó, chị Thúy Mùi đã toàn tâm học hỏi các anh chị trong Nhà hát Chèo Hà Nội, tích lũy kinh nghiệm cho bản thân.

Nhà hát Chèo Hà Nội hiện nay có hai rạp là Đại Nam trên phố Huế và rạp trên đường Nguyễn Đình Chiểu thường xuyên đỏ đèn, các nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Hà Nội rất chịu khó đi tỉnh. Có lẽ ít nơi trên đất nước này không có bước chân của các nghệ sĩ nhà hát. Đặc biệt, các nghệ sĩ đã đến biểu diễn phục vụ hầu hết các trại giam từ miền núi Tây Bắc tới mũi Cà Mau. Ngoài ra, các diễn viên của Nhà hát Chèo cũng đi lưu diễn nước ngoài theo đơn đặt hàng của Sở Văn hóa Hà Nội. Hiện nay, Nhà hát Chèo Hà Nội rất vinh dự khi sở hữu rất nhiều ngôi sao như: Nghệ sĩ ưu tú Xuân Hinh, Nghệ sĩ ưu tú Xuân Hanh, Nghệ sĩ ưu tú Quốc Bằng, Lan Anh, Mai Hương, Quý Đôn, Kim Khánh... Theo nghệ sĩ Thúy Mùi, nếu không ở trong môi trường có nhiều những nghệ sĩ nổi tiếng trong làng chèo như vậy, có lẽ chị đã không có được thành quả như ngày hôm nay, bởi người nghệ sĩ thành công là do sự tích lũy kinh nghiệm nhưng cũng rất cần sự chỉ bảo, hướng dẫn của những nghệ sĩ đi trước.

Sau khi mở rộng địa giới hành chính Thủ đô (2008)  Nhà hát Chèo Hà Nội có 3 đoàn (bao gồm cả Đoàn chèo Hà Tây). Trong công việc điều hành hoạt động của Nhà hát, Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi luôn có được sự giúp đỡ rất nhiệt tình của những đồng nghiệp như nghệ sĩ Quốc Anh - Phó Giám đốc Nhà hát, các trưởng đoàn của Nhà hát Chèo như: Ngọc Anh, Thu Huyền... Hiện nay, một năm Đoàn Chèo Hà Nội diễn tới hơn 400 buổi với các đêm diễn trên sân khấu, đi hội làng ở các tỉnh... Ba năm trở lại đây, Nhà hát Chèo Hà Nội đã xây dựng chương trình dành cho các em thiếu nhi. Để thu hút các em thiếu nhi tới rạp, chị đã mời những ngôi sao như Nghệ sĩ ưu tú Minh Vượng, Nghệ sĩ ưu tú Tấn Minh, nghệ sĩ cải lương Thanh Thanh Hiền... sang biểu diễn để làm chương trình hấp dẫn hơn.

Hiện nay, số lượng chương trình biểu diễn cho các em thiếu nhi chiếm tới 40% số buổi biểu diễn của nhà hát. Với mong muốn là mang môn nghệ thuật truyền thống đến với các em nhỏ, Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi đã liên hệ với nhiều trường tiểu học ở Hà Nội để đưa nghệ thuật chèo đến với các em thiếu nhi ở Thủ đô. Tuy nhiên, số lượng vé thu được từ những buổi diễn này không đáng kể. Mục đích của nhà hát là khuyến khích các em thiếu nhi xem chèo, đam mê chèo, chứ không phải là lợi nhuận. Mới đây, chị đã làm một đề án “Phát triển nghệ thuật chèo”, trong đó nhấn mạnh việc xây dựng thế hệ khán giả trẻ cho chèo, đề án này được Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch rất quan tâm, giúp đỡ.

Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi cho biết, với các em nhỏ, không thể ép xem chèo, tâm lý trẻ em là thích cái gì thì mới xem nên chị muốn đưa bộ môn nghệ thuật này vào để các em tiếp cận dần và tạo sự đam mê chèo từ nhỏ. Điều đáng vui mừng là những chương trình diễn cho các em thiếu nhi ở Nhà hát lúc nào cũng kín chỗ, được các em hưởng ứng nhiệt liệt. Chị cho biết thêm, nhạc sĩ Vũ Ngọc Quang xem xong vở diễn “Cây đàn thần” đã nói: “Tôi không tin được đây là một buổi biểu diễn chèo mà tôi nghĩ là mình đang lạc trong không gian của một trận bóng đá, vì các em nhỏ cổ vũ rất nhiệt tình, đây là thành công của nhà hát khi diễn cho các em nhỏ”.

Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi cho biết, chèo là bộ môn nghệ thuật có sự tương tác giữa các khán giả, có thể giao lưu với các em trong các vở diễn. Ngày xưa những câu như: “Này chị em ơi...”, sau đó có tiếng đế: “Ơi!”... chính là câu đế dành cho khán giả, khán giả có thể tung hứng với các nghệ sĩ, biểu diễn sẽ hay hơn. Thấy những cái ác, các em phản ứng, thấy cái thiện các em vỗ tay... Vì thế, đưa chèo vào trường học, để môn nghệ thuật này đến gần với các bạn trẻ là một đề án mà nghệ sĩ Thúy Mùi tâm huyết.

Hy vọng rằng trong chặng đường trước mắt, Nghệ sĩ nhân dân Thúy Mùi sẽ tiếp tục đem đến cho khán giả những vở chèo hay và khiến bộ môn nghệ thuật truyền thống này thêm gần gũi với thế hệ trẻ Thủ đô.

Trịnh Xuân Tiến