Cấu trúc của không gian thiêng (không gian tâm linh) Thăng Long - Hà Nội với ba vòng liên hoàn chặt chẽ. Vòng ngoài, đó là cả một không gian rộng lớn ven sông Hồng, nơi tập trung tiêu biểu cho nhiều loại hình tín ngưỡng tôn giáo “của mình” và các hình thức tín ngưỡng tôn giáo ngoại nhập. Đó cũng là nơi có điều kiện “trải nghiệm”, sắp xếp, loại bỏ và ổn định hệ thống tôn giáo tín ngưỡng của người dân trước và sau khi trở thành những “công dân” của Hà Nội. Vòng giữa, đó là sự hình thành cấu trúc đặc biệt của Thăng Long tứ trấn, một hệ thống kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng vừa có ý nghĩa biểu trưng về tâm linh của Thăng Long - Hà Nội, vừa có ý nghĩa khẳng định những giá trị của quyền lực xã hội. Vòng trong, “vòng xoáy tâm linh” chính là khu phố cổ và Hoàng thành Thăng Long, nơi tập trung nhất của những hình thái sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo, cũng đồng thời là nơi không gian tâm linh như được hội tụ mọi sắc thái và chiều kích.

Về mặt không gian hiện nay, khu phố cổ Hà Nội được giới hạn bởi: phía Bắc (phố Hàng Đậu), phía tây (phố Phùng Hưng), phía Nam (phố Hàng Bông, Hàng Gai, Cầu Gỗ, Hàng Thùng), phía Đông (phố Trần Quang Khải, Trần Nhật Duật). Qua 1000 năm lịch sử, khu phố cổ Hà Nội đã hiện hữu một hệ thống các kiến trúc mang chức năng tôn giáo, tín ngưỡng cũng như hệ thống kiến trúc dân sự. Hai loại hình di tích kiến trúc này vừa là các bộ phận cấu thành, vừa là một yếu tố quan trọng phản ánh những đặc điểm về dân cư, kinh tế, chức năng xã hội, đời sống tâm linh, sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng cư dân phổ cở Hà Nội. Cho đến nay, khu phố cổ Hà Nội còn 89 di tích tôn giáo, tín ngưỡng. Số di tích đó hiện diện khá đầy đủ những loại hình kiến trúc thuộc nhiều tôn giáo, tín ngưỡng truyền thống như Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo, Hồi giáo, tín ngưỡng thờ Thành hoàng, tổ nghề, tín ngưỡng thờ Mẫu…

Như thế, Thăng Long - Hà Nội quả thực có một “không gian thiêng” đặc biệt so với những đô thị lớn ở nước ta, nhìn trên cả hai bình diện: cấu trúc của không gian thiêng ấy và công năng của nó. Đất nước ta ở đâu cũng địa linh nhân kiệt. Nhưng chắc hẳn không có ở đâu như Thăng Long - Hà Nội, những yếu tố Thần và Người; Cái thiêng với ý nghĩa tôn giáo, tâm linh lịa kết hợp chặt chẽ với cái hồn nước, tạo nên cái sức mạnh tâm linh tinh thần đặc biệt của Thăng Long - Hà Nội.

Trần Duy tổng hợp