Hà Nội - Địa chất, địa mạo và tài nguyên thiên nhiên liên quan Một cơ sở cho sự phát triển bền vững của Thủ đô
Cuốn sách được phân chia theo một bố cục chặt chẽ, logic với 5 chương cùng phần mở đầu và kết luận. Các chương, phần đã lần lượt đưa người đọc đi từ tiền đề nghiên cứu đến sự phân tích cụ thể các vấn đề của địa chất, địa mạo và tài nguyên Thủ đô.
Ở phần Mở đầu, PGS.TS. Vũ Văn Phái giới thiệu với người đọc một số nét chính về vị trí, vai trò của vùng đất Thăng Long - Hà Nội trong mối quan hệ với đồng bằng Bắc Bộ, cả nước và khu vực. Cùng với đó, tác giả đưa ra tầm quan trọng của việc nghiên cứu, đánh giá cơ bản về tiềm năng các nguồn lực của Thủ đô (nguồn lực tự nhiên, nguồn lực nhân văn) để tạo tiền đề cho việc định hướng quy hoạch Hà Nội trong hiện tại và tương lai.
Nội dung chương 1 (Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội Hà Nội) do PGS.TS. Vũ Văn Phái viết giúp người đọc có cái nhìn tổng quan về thủ đô Hà Nội qua các phương diện vị trí địa lý, các điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế. Chỉ với hơn hai mươi trang sách nhưng phần này đã cung cấp được những kiến thức nền tảng để độc giả tiếp cận với những tri thức về địa chất, địa mạo Thủ đô ở những chương tiếp theo.
Xuyên suốt chương 2 (Địa chất Hà Nội), TS. Ngô Quang Toàn nêu lên đặc điểm địa chất Thủ đô qua dòng chảy thời gian, biến động của trái đất. Trong phạm vi của chương ta có thể thấy rõ các thành tạo địa chất khác nhau cấu tạo nên lãnh thổ Hà Nội được phân chia thành 2 thời kỳ: trước Tân sinh và Tân sinh, được xác lập thành 25 đơn vị địa tầng. Bên cạnh đó, người đọc sẽ được trang bị các tri thức về cấu trúc cũng như lịch sử phát triển địa chất của Hà Nội để hiểu thêm rằng đây không chỉ là Thủ đô ngàn năm văn hiến mà còn là vùng đất có lịch sử phát triển địa chất lâu dài và rất phức tạp. Nơi đây cũng là đầu mối của nhiều đới kiến tạo với những đặc điểm về địa chất thủy văn và địa chất công trình rất điển hình.
Chương 3 với nhan đề Đặc điểm địa mạo và khái quát về cảnh quan hình thái Hà Nội sẽ đáp ứng được yêu cầu tìm hiểu và nghiên cứu của đông đảo bạn đọc không chuyên sâu về địa mạo học qua việc phân tích và làm rõ các kiểu nguồn gốc địa hình và những biểu hiện của chúng trong những nét chính của đặc điểm cảnh quan hình thái vùng Thủ đô Hà Nội. Ở chương này, TS. Ngô Quang Toàn và PGS.TS. Vũ Văn Phái đã lần lượt đề cập và làm rõ các nhân tố tạo địa hình chính như cấu trúc địa chất và tương quan cường độ nội lực - ngoại lực; tác dụng tạo địa hình Hà Nội của các dòng sông; hoạt động kinh tế và xây dựng của con người. Cùng với đó, các tác giả cũng cho thấy trên phông chung của một đồng bằng châu thổ tưởng chừng đơn điệu, địa hình thủ đô Hà Nội lại được phân hóa hóa phức tạp và chia thành hai giai đoạn: giai đoạn trước Holocen và giai đoạn Holocen. Trải qua những biến đổi, phân tách, sáp nhập, hiện đặc điểm cảnh quan - hình thái vùng Thủ đô Hà Nội vẫn nằm ở trung tâm với sự đa dạng hơn xưa.
Sau những kiến giải, phân tích về địa chất, địa mạo Thủ đô, TS. Ngô Quang Toàn và PGS.TS. Vũ Văn Phái đã đưa ra những quan niệm về tài nguyên thiên nhiên, đồng thời cho thấy Hà Nội là vùng đất giàu có với các loại tài nguyên khoáng sản, tài nguyên nước và tài nguyên địa mạo ở chương 4 (Tài nguyên thiên nhiên liên quan với địa chất và địa mạo) của cuốn sách. Từ những phân tích về nguồn tài nguyên của Hà Nội, các tác giả đặt ra vấn đề sử dụng hợp lý và tiết kiệm những vốn quý từ tự nhiên này.
Và xuất phát từ đặc điểm Hà Nội là nơi tập trung một số tai biến thiên nhiên liên quan đến các quá trình địa chất và địa mạo như: động đất, nứt đất, sụt lún bề mặt, lũ và ngập úng..., PGS.TS. Vũ Văn Phái và GS.TS. Đào Đình Bắc đã viết chương 5: Một số gợi ý về sử dụng hợp lý tài nguyên và giảm nhẹ thiệt hại do tai biến thiên nhiên. Nội dung chương sách đưa ra những ý kiến, kiến nghị nhằm sử dụng tài nguyên của Thủ đô một cách khoa học, hợp lý, tiết kiệm, bền vững và hạn chế những rủi ro, thiệt hại do tai biến thiên nhiên. Có thể nói đây chính là một trong những yếu tố quan trọng của chiến lược phát triển bền vững thủ đô Hà Nội.
Kết lại cuốn sách, các tác giả đưa ra Một số nhận xét chung. Đây là những ý kiến, nhận định khái quát lại nội dung toàn cuốn sách, đồng thời với đó đưa ra những nhận xét đánh giá toàn diện, ngắn gọn về địa chất, địa mạo và tài nguyên Thủ đô.
Cuốn sách được xây dựng bởi một tập thể tác giả song văn phong và cách thể hiện đã đạt được sự nhuần nhị, chặt chẽ và thống nhất giúp người đọc, kể cả những độc giả không có kiến thức chuyên sâu về địa chất, địa mạo, vẫn có thể tiếp thu, nhận thức một cách dễ dàng. Bên cạnh đó, cách viết ngắn gọn, súc tích và đầy khoa học của cuốn sách đã lôi cuốn người đọc dù những kiến thức được cung cấp vốn vẫn được cho là “khô khan”, khó hiểu.
Định hướng sử dụng lãnh thổ, sử dụng địa hình và sử dụng đất đai phải dựa trên những đặc điểm cụ thể của địa chất, địa mạo và có thể nói cuốn sách Hà Nội – Địa chất, địa mạo và tài nguyên liên quan do PGS.TS Vũ Văn Phái chủ biên xứng đáng được góp mặt vào “cẩm nang” quy hoạch, sử dụng lãnh thổ Thủ đô hợp lý và bền vững cho tương lai.